W poszukiwaniu natury i znaczenia różnych typów wzmożonej pobudliwości psychicznej

Katarzyna Martowska, Anna Matczak
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Wzmożona pobudliwość psychiczna (WPP) – jeden z istotnych komponentów potencjału rozwojowego.

• Duża siła i żywość reakcji (nieproporcjonalna do bodźca)
• Długie utrzymywanie się reakcji w pamięci afektywnej
• Specyficzność reakcji –przejawianie się ich w formie odpowiadającej typowi pobudliwości psychicznej niezależnie od rodzaju bodźca

Typy WPP:

1. PsychomotorycznaPrzejawy:
   – Duża ruchliwość
   – Duża aktywność
2. SensorycznaPrzejawy:
   – Silne reagowanie na bodźce zmysłowe
   – Reagowanie na bodźce zmysłowe o słabym nasileniu
   – Wrażliwość estetyczna
3. WyobrażeniowaPrzejawy:
   – Silna skłonność do marzeń i fantazjowania
   – Żywa wyobraźnia
   – Niska tolerancja na nudę
4. IntelektualnaPrzejawy:
   – Intensywna aktywność umysłu
   – Refleksyjność
   – Pasja w rozwiązywaniu problemów
5. EmocjonalnaPrzejawy:
   – Intensywność i głębokość przeżyć emocjonalnych

Związek WPP z temperamentem?

Przesłanki:

• Dąbrowski: związek WPP z właściwościami układu nerwowego
• Podobieństwo przejawów WPP i temperamentu
  – siła reakcji –reaktywność?
  – żywość reakcji –żwawość?
  – długotrwałość reakcji –perseweratywność?

Związek WPP ze zdolnościami i kompetencjami?

Dotychczasowe wyniki:

• Dąbrowski: wyższy poziom pobudliwości intelektualnej, wyobrażeniowej i emocjonalnej u osób wybitnie zdolnych i twórczych
• Nowsze badania: zależność związku WPP ze zdolnościami od ich rodzaju oraz płci i wieku badanych

Pytania badawcze:

1. Jaki jest związek między poszczególnymi typami WPP a cechami temperamentu?
2. Jaki jest związek między poszczególnymi typami WPP a inteligencją ogólną, inteligencją emocjonalną i kompetencjami społecznymi

Badania

Badanie 1: Związek WPP z temperamentem, inteligencją ogólną
Badanie 2: Związek WPP z inteligencją emocjonalną
Badanie 3: Związek WPP z kompetencjami społecznymi

Osoby badane

Studenci różnych kierunków studiów
– badanie 1: N = 60 osób
– badanie 2: N = 172 osoby
– badanie 3: N = 60 osób

Zastosowane narzędzia

• Pomiar wzmożonej pobudliwości psychicznej:
  – OEQ-II(Falk i in.; adaptacja: Limonti Piechowski)
• Pomiar cech temperamentu:
  – FCZ-KT(Zawadzki i Strelau)
  – PTS (Strelau i Zawadzki)
• Pomiar inteligencji ogólnej
  – Omnibus (Jaworowska, Matczak i in.)
• Pomiar inteligencji emocjonalnej:
  – PKIE (Jaworowska, Matczak i in.)
• Pomiar kompetencji społecznych:
  – KKS (Matczak)

Temperament

Mierzone cechy temperamentu:

• Żwawość (ŻW) –szybkość reagowania i tempo aktywności
• Peseweratywność(PE) –trwałość reakcji
• Wrażliwość sensoryczna (WS) –zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o słabym nasileniu
• Reaktywność emocjonalna (RE) –intensywność reagowania na bodźce emocjonalne
• Aktywność (AK) –tendencja do wybierania zachowań i sytuacji silnie stymulujących
• Wytrzymałość (WT) –odporność na działanie silnej stymulacji
• Siła procesu pobudzenia (SPP) –odporność na silne i/lub długotrwałe pobudzenie
• Siła procesu hamowania (SPH) –łatwość powstawania hamowania warunkowego (samokontrola)
• Ruchliwość procesów nerwowych (RPN) –plastyczność zachowania (łatwość nadążania za zmianami)

Inteligencja ogólna

Czynniki mierzone testem Omnibus:

• Czynnik wiedzy (CW) –zdolność do nabywania i reprodukowania wiedzy
• Czynnik rozumowania (CR) –zdolności do wnioskowania indukcyjnego i dedukcyjnego

Inteligencja emocjonalna

Komponenty inteligencji emocjonalnej mierzone PKIE:

• Zdolność do akceptowania, wyrażania i wykorzystywania własnych emocji w działaniu (AKC)
• Zdolność do empatii –rozumienia i rozpoznawania emocji u innych ludzi (EMP)
• Zdolność do kontrolowania własnych emocji (KON)
• Zdolność do rozumienia i uświadamiania sobie własnych emocji (ROZ)

Kompetencje społeczne

Kompetencje społeczne mierzone KKS:

• Kompetencje warunkujące efektywność radzenia sobie w sytuacjach intymnych (KKS-I) –potrzebne w bliskich kontaktach interpersonalnych
• Kompetencje warunkujące efektywność radzenia sobie w sytuacjach wymagających ekspozycji społecznej (KKS-ES)
• Kompetencje warunkujące efektywność radzenia sobie w sytuacjach wymagających asertywności (KKS-A)

Temperament	MOTOR	SENSOR	WYOBR	INTELEKT	EMOCJON
Żwawość	0,36		-0,26		-0,28
Perseweratywność					-0,59
Wrażliwość sensoryczna		0,44
Reaktywność emocjonalna	-0,33	-0,31	0,28	-0,49	0,55
Wytrzymałość		0,30		0,33
Aktywność	0,66
Siła procesu pobudzenia	0,29		-0,35	0,45	-0,51
Siła procesu hamowania			-0,28		-0,49
Ruchliwość	0,31				-0,29

 

Inteligencja (Omnibus)	MOTOR	SENSOR	WYOBR	INTELEKT	EMOCJON
Czynnik wiedzy				0,31
Czynnik rozumowania
Wynik ogólny

 

Inteligencja emocjonalna (PKIE)	MOTOR	SENSOR	WYOBR	INTELEKT	EMOCJON
Akceptacja	0,29	0,28	0,15	0,31	0,16
Empatia		0,36	0,36	0,34	0,48
Kontrola			-0,19		-0,36
Rozumienie					-0,23
Wynik ogólny	0,22	0,29		0,32

 

Kompetencje społeczne	MOTOR	SENSOR	WYOBR	INTELEKT	EMOCJON
Skala I (intymne)		0,29			0,31
Skala ES (ekspozycja społeczna)	0,28	0,48		0,36
Skala A (asertywność)	0,29			0,36
Wynik ogólny	0,30	0,35		0,33

 

Wzmożona pobudliwość psychomotoryczna

Wiąże się z:

• Dużymi możliwościami przetwarzania stymulacji (niska reaktywność emocjonalna, duża ruchliwość, żwawość)
• Dużym zapotrzebowaniem na stymulację (duża aktywność)
• Akceptacją emocji
• Kompetencjami społecznymi (ES i A)

 

Wzmożona pobudliwość sensoryczna

Wiąże się z:

• Dużą wrażliwością sensoryczną
• Dużymi możliwościami przetwarzania stymulacji (niska reaktywność emocjonalna, duża wytrzymałość)
• Doświadczeniowąinteligencją emocjonalną (AKC i EMP)
• Kompetencjami społecznymi (I iES)

 

Wzmożona pobudliwość wyobrażeniowa

Wiąże się z:

• Małymi możliwościami przetwarzania stymulacji (duża reaktywność emocjonalna, mała siła układu nerwowego: SPP i SPH, mała żwawość)
• Doświadczeniowąinteligencją emocjonalną (zwłaszcza z empatią)
• Ujemnie ze zdolnością do kontroli emocji
• Nie wiąże się z kompetencjami społecznymi

 

Wzmożona pobudliwość intelektualna

Wiąże się z:

• Dużymi możliwościami przetwarzania stymulacji (mała reaktywność emocjonalna, duża wytrzymałość duża siła układu nerwowego: SPP)
• Doświadczeniowąinteligencją emocjonalną
• Kompetencjami społecznymi (ES i A)

 

Wzmożona pobudliwość emocjonalna

Wiąże się z:

• Małymi możliwościami przetwarzania stymulacji (duża reaktywność emocjonalna, duża perseweratywność, mała żwawość, mała ruchliwość, mała siła układu nerwowego: SPP i SPH)
• Doświadczeniowąinteligencją emocjonalną (zwłaszcza z empatią)
• Ujemnie ze strategiczną inteligencją emocjonalną (zwłaszcza ze zdolnością do kontroli emocji)
• Kompetencjami społecznymi (I)