Przemiany kultury narodowej w świetle Teorii Dezintegracji Pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego

Leszek Korporowicz
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

Artykuł ukazał się w: „Polska Myśl Pedagogiczna”, WUJ, Kraków 2018, Nr. 4. ISSN 2450-4572.

Wstęp

Rewitalizacja potrzeby ożywienia kultur narodowych w wielu regionach świata ujawnia jednocześnie jak różne proces ten rodzi postawy i jak różne przyjmuje formy. Niezależnie od przyczyn jakie powodują iż stare prognozy globalistów o kulturowej i etnicznej unifikacji współczesnego świata okazują się nietrafione, potrzeby restytucji wspólnot narodowych budzą zainteresowanie nie tylko politologów, socjologów czy ekonomistów. W równiej mierze zainteresowanie to widoczne jest na gruncie pedagogiki społecznej. Ukazuje ona jak proces rewitalizacji kultur narodowych  wspiera, stymuluje i rozwija najbardziej złożone formy osobowości społecznej, kultury symbolicznej wspólnot ludzkich oraz uczuć społecznych swoich członków, ale także jak szybko zamykać może ich potencjały rozwojowe popadając w degradujące formy nacjonalizmu. Co ważne, to właśnie pedagogiczna perspektywa uczestnictwa w kulturze narodowej ukazuje jak nacjonalizmu nie można mylić z patriotyzmem, który daleki jest od jakichkolwiek form szowinizmu, a więc wynoszenia własnego narodu ponad inne, zamykania na uczenie się wartości innych kultur oraz brak empatii w relacjach międzykulturowych. Patriotyzm jest atrybutem rozwiniętej osobowości, która wykazuje się aktywizacją wyższych uczuć społecznych, zdolnością przekraczania partykularnych uwarunkowań pamięci kulturowej i funkcjonalnych ograniczeń procesu socjalizacji.[1]

Kultura narodowa jest rzeczywistością wspólnot, która od dawna była przedmiotem analiz wielu nauk społecznych i humanistycznych.[2] Współczesne napięcia, wojny, konflikty i podziały społeczne jakie przebiegają wśród społeczności międzynarodowej, ale także wewnątrz wielu grup narodowych, czynią coraz bardziej potrzebnymi takie rodzaje nauk, które nie tylko objaśniają i opisują, diagnozują i kategoryzują, ale odnajdują drogi wyjścia, przekroczenia i rozwiązania owych napięć. Pedagogika społeczna zawiera takie możliwości, szczególnie, gdy wspierana jest rozwojowo zorientowanymi ujęciami innych nauk. Przykładem jaki z pewnością  daje wiele inspiracji oraz konkretnych propozycji jest teoria dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego[3]. Przyjmując założenie o wielopoziomowości zarówno struktury osobowości, jak i dynamiki jej zaangażowania w równie wielopoziomowo charakteryzowane formy życia społecznego i kulturowego, ukazuje zróżnicowane sposoby tworzenia i funkcjonowania kultury, w tym kultury narodowej[4]. Aplikacja koncepcji Kazimierza Dąbrowskiego w analizę różnorodnych form krystalizacji, przemian i funkcjonowania kultury narodowej, szczególnie jej obecności w procesach socjalizacji i wychowania może być heurystycznie inspirującym zabiegiem na gruncie pedagogiki społecznej, podobnie jak pedagogiki kultury, szczególnie w ich wersji humanistycznej, bliskiej wartościom transgresyjnym, personalistycznym, otwartym na żywotność logotwórczych dynamizmów kultury[5]. Interdyscyplinarny w istocie charakter teorii dezintegracji pozytywnej ukazuje jak ta niedoceniona i zmarginalizowana na przestrzeni kilkudziesięciu lat ubiegłego wieku analiza potencjałów rozwojowych człowieka, społeczeństwa i kultury wskazać może zarówno teoretyczne, jak i praktyczne przesłanki szeroko pojętej pedagogii, ale i pedagogiki kultur narodowych w czasach ujawnionych potrzeb ich podmiotowości. Pytania o rozwój człowieka i jego człowieczeństwa w dynamice przekształceń wspólnot narodowych przekraczają w istocie partykularne granice nauk łącząc perspektywę pedagogiki społecznej z humanistycznie pojętą socjologią, psychologią, czy też podobnie zorientowanymi modelami nauk o kulturze.

Zaskakująca potrzeba podmiotowości

W dobie zaawansowanych procesów globalizacji procesy przemieszczania dóbr, technologii, informacji ale i treści kultury doprowadziły do ich naturalnej niemal konsekwencji, a więc niespotykanego w historii ludzkości wymieszania różnorodnych elementów cywilizacji materialnej i duchowej poszczególnych regionów świata osiągając niespotykany poziom dywersyfikacji, często homogenizacji lub hybrydyzacji. Zapowiadana w latach siedemdziesiątych unifikacja  przeistoczyła się w swoje przeciwieństwo co  przejawiło się narastającym zróżnicowaniem w sferze etnicznej, kulturowej, religijnej i obyczajowej[6]. Do tej pory nie rozwinęły się wystarczające formy działań integracyjnych, które mogłyby przywrócić Europie odpowiedni poziom spójności aksjologicznej, kulturowej oraz edukacyjnej.[7] W sferze ekonomii, technologii, zarządzania i makrostrukturalnego podziału władzy nastąpiła koncentracja kapitału finansowego, informacyjnego i politycznego, który zaowocował uzależnieniem zarówno od  tych samych ośrodków dyspozycji, jak i systemu wzajemnych uzależnień.

Pomimo wielu korzyści jakie niosły i niosą ponadnarodowe i ponadpaństwowe  korporacje oraz powiązania regionalnych systemów gospodarczych coraz częściej dochodziły do głosu oznaki społecznej ale i kulturowej deprywacji grup o mniej lub bardziej dookreślonym charakterze. W niektórych przypadkach, jak w przypadku Czechosłowacji, która w sposób tyleż spektakularny co i pokojowy podzieliła się na Słowację i Czechy, ujawniły się fundamentalne potrzeby podmiotowości narodów ale i mniejszych struktur wspólnotowych. Manifestują się one nieustannie także we współczesnych problemach dezintegracyjnych Unii Europejskiej. Formalne deklaracje zawarte w licznych dokumentach doktryn politycznych, wystąpieniach polityków i przedstawicieli nie tylko europejskich struktur nowej władzy  nie tyle utwierdziły, ile zantagonizowały środowiska, które nie czuły się beneficjentami nowego porządku świata rozbudzając potrzebę podmiotowości, sprawczości, a często także wolności i godności konkretnych społeczności.

Rewitalizacja potrzeby podmiotowości rodzi się w wyniku ścierania się przeciwstawnych sobie, równie realnych i prawdziwych procesów, które wyznaczają swoje granice i prowokują do refleksyjnego postrzegania każdego z nich. Są to procesy, które w syntetycznej formie sprowadzić można do kilku wymiarów:

                            unfikacja          vs.         różnicowanie        

               de-terytorializacja         vs          re-terytorializacja

                 trans-kulturacja         vs.         in-kulturacja

                   de-konstrukcja          vs.        re-konstrukcja

                     dezintegracja           vs.        re-integracja

                         asymilacja           vs         synergia

Rys. 1. Wymiary napięć kulturowych zaawansowanych procesów globalizacji

Wszystkie procesy wymieniowe z prawej strony powyższego zestawienia charakteryzują się świadomym angażowaniem najbardziej twórczych dyspozycji, umiejętności oraz ukierunkowanej woli działania, które stanowią centralne zainteresowanie dociekań i zabiegów pedagogicznych. Poszukiwanie podmiotowości poprzez rewitalizację kultury narodowej jako odpowiedzi na procesy unifikacyjne i związane z nią uprzedmiotowienie nie zawsze jednak prowadzi do zmian o charakterze rozwojowym. Wymagają one swoistej pedagogii, ukierunkowania na wartości pozwalające na uniknięcie najczęściej popełnianej w kulturze współczesnej i życiu społecznym redukcji sprowadzającej kulturę narodową do dwóch jej wynaturzonych postaci. Z jednej  strony jest to redukcja do zamykających form nacjonalizmu, szowinizmu i etnocentryzmu, albo też do równie redukujących procesów kulturowej i narodowej homogenizacji i obojętnego na problem tożsamości kulturowych  kosmopolityzmu.[8]

Zarówno jedna, jak i druga tendencja jest faktycznie zahamowaniem pełnego wymiaru podmiotowości tak jednostki, jak i wspólnot narodowych w sferze procesów społecznych i kulturowych. Stan ten jest w istocie wyzwaniem dla działań z zakresu pedagogiki społecznej i otwiera pola jej współczesnej aktywności. Redukcja jaką w stosunku do kultury narodowej jako obszaru podmiotowości społecznej wykazuje nacjonalizm, a w jeszcze większym stopniu szowinizm narodowy wyniszcza interaktywne formy jej rozwoju i reprodukuje istniejący stan jej kapitału symbolicznego, aksjologicznego i wolicjonalnego do form zastanych. Z drugiej strony, roztopienie kultury narodowej w eklektycznym uniwersum kultury współczesnego świata pozbawia ją sublimujących, integrujących i mobilizujących funkcji tożsamości społecznej, która animuje zarówno wspólnotowe jak i osobowe wymiary doświadczania świata.  Analogicznie kosmopolityczny porządek wartości odbiera identyfikacyjne funkcje pamięci i dziedzictwa kulturowego jako rozumiejącego doświadczenia ciągłości, kumulatywności ale i odpowiedzialności społecznej[9]. Wyjście z tych zawirowań, skrajności i redukcji wymaga odnalezienia zupełnie innej drogi społecznej eksploracji kultury.

Potrzeba inspiracji pedagogicznych

Być może to właśnie pedagogika stanowi dzisiaj najbardziej obiecującą wersje poznawczego zaangażowania w rozdarty obraz i porządek współczesnego świata ze względu na stały komponent teleologicznej perspektywy nie tylko widzenia, ale i projektowania świata, który znalazł się w kolejnym etapie cywilizacyjnego przesilenia. Komponent teleologiczny wiąże się z logotwórczym, a więc swoistym budulcem potrzeby i poczucia sensu jaki odnaleźć można nie tylko w samej kulturze, ale i sposobie jej analizy wyznaczając humanistyczną drogę zarówno pedagogice, jak i innym rodzajom refleksji oraz badań kulturowych. Humanistyczna tradycja pedagogiki społecznej jaką rekonstruuje ale i rozwija w swoich pracach Janina Kostkiewicz[10] stanowić może niezwykle inspirujący potencjał intelektualny współczesnych nauk o człowieku i kulturze, w tym o wyzwaniach współczesnych kultur narodowych. Tradycja ta, wyrastająca zasadniczo z inspiracji chrześcijańskich, łączyć się może z  wybranymi komponentami innych nauk społecznych i humanistycznych, dla których orientacja humanistyczna zawsze stanowiła ważki, czy wręcz konstytutywny punkt odniesienia, jak socjologia kulturowa[11], psychologia rozwoju, czy filozofia osobowości w tych ich obszarach, w których nie redukują osobowego wymiaru swych analiz.[12] Humanistyczna perspektywa pedagogiki społecznej oraz innych wymienionych powyżej nauk stanowić może twórcze spotkanie tradycji personalistycznych[13] z kulturalistycznymi[14]. Relacje tych dyscyplin wraz z odniesieniami do konkretnych twórców humanistycznej pedagogiki społecznej przedstawia poniższy schemat:

           

Dopełnianie się humanistycznej pedagogiki społecznej o wskazanej powyżej tradycji oraz innych nurtów refleksji humanistycznej w socjologii, psychologii i studiach kulturowych wnieść może w oba te obszary wiele inspiracji. Drugi z wymienionych wyżej obszarów z pewnością rozbudować może humanistyczną pedagogikę o świadomość realizmu kultury symbolicznej w wielu fundamentalnych jej funkcjach o charakterze zarówno instrumentalnym jak i autotelicznym. Spełnia ona bowiem istotną rolę w procesie tworzenie, ale i refleksyjnego konstruowania tożsamości kulturowej, procesach socjalizacji i kulturalizacji, w kształtowaniu kompetencji kulturowych i form uczestniczenia w kulturze, w tym w kulturze narodowej. Co istotne obie perspektywy humanistyczne budować mogą rozwojową koncepcję relacji ale i praktyk międzykulturowych, których charakter w znacznej mierze będzie funkcją cech kultur składowych.[15]

Nie wszystkie humanistyczne nurty nauk społecznych w pełni doceniają znaczenie logotwórczych dynamizmów kultury, a więc tych które generują jej transgresyjne, teleologiczne i sensotwórcze atrybuty. Istnieją więc takie obszary nauk społecznych, które wypadają w istocie poza możliwy krąg analizowanego powyżej dopełniania. Dzieje się tak z powodu starych inklinacji behawioralnych, które bardzo głęboko wniknęły zarówno w konceptualizację, jak i metodologię wielu nauk społecznych, w tym także tych, które nazywane są humanistycznymi, czyniąc proces przełamywania redukcji ontologicznych, aksjologicznych i epistemologicznych wielce utrudnionym.[16] Pomimo wielu dziesięcioleci po przewrocie antypozytywistycznym lat sześćdziesiątych i popularyzacji ostrej często krytyki behawioryzmu w jego redukcyjnych zabiegach, ciągle w powszechnym użyciu spotyka się pojęcia „zachowań społecznych”, „reprodukcji zachowań”, „dziedziczenia zachowań” itd.

Tam gdzie redukcje behawioralne udało się opanować, a odkrycie nie tylko semiotycznego, ale i aksjologicznego kryterium kultury przełożyło się na bardziej zintegrowaną i holistyczną wizję człowieka[17], humanistyczna pedagogika społeczna może inspirować nie tylko do obrony przed redukcją osobowego wymiaru człowieka, ale także wielu innych kategorii oraz realnych obszarów wartości z jakimi spotkać się muszą humanistycznie zorientowane nauki[18]. Jeżeli przeanalizujemy kierunki redukcji aksjologicznej takich kategorii jak: prawda, mądrość, odpowiedzialność, piękno czy wspólnota to warto zauważyć zmianę jaka dokonała się w realnym znaczeniu i sposobie ich aplikacji od czasów społeczeństw tradycyjnych do  społeczeństw ponowoczesnych. Gdyby  więc posłużyć się prostą typologią wyodrębniając społeczeństwa typu tradycyjnego, nastawione na poszukiwanie istoty, a więc niejako esencji owych pojęć, następnie społeczeństwa nowoczesne, modernizujące sposoby swego istnienia w dobie uprzemysłowienia i rewolucji intelektualnych oraz społeczeństwa ponowoczesne nastawione na sposoby obrazowania, konstruowania i sterowania społecznym odbiorem ich sensu, to z łatwością wyspecyfikować możemy kierunki ich ewolucji. 

Pojęcie prawdy zamienia się w społecznie wynegocjowaną umowę, która unika jednoznacznego rozstrzygania złożoności świata realnego na rzecz tego, co jest w stanie przyjąć wyrokująca w tej sprawie większość. Społeczeństwo ponowoczesne idzie jeszcze dalej i uznaje, że sama umowa musi być jeszcze w odpowiedni sposób zaprezentowana, wkomponowana w mechanizmy medialnego przekazu, a więc posiadać swój wizerunek, który określi jej faktyczną percepcję i stanie się niejako znakiem prawdy. Redukcja od istoty do sposobu oznakowania prawdy jest społeczną historią nie tylko poznania, ale i wartościowania świata. Kolejna redukcja przenika w nowoczesne i ponowoczesne rozumienie dobra. Nie istnieje ono niezależnie od naszej percepcji i przypadłości naszego umysłu, ale jest tym co jesteśmy w stanie zaakceptować w systemie aktualnych potrzeb i rozumienia świata.

Pojęcie mądrości w społeczeństwie przemysłowym przekłada się na dającą się znacznie bardziej wymierzyć, skontrolować i zweryfikować wiedzę.[19] To ona staje się niemal mitycznym celem funkcjonowania systemów edukacyjnych, które poszukują metod jej zdobywania, upowszechniania i egzaminowania oceniając przydatność wiedzy poprzez  możliwości wdrożenia. Ale nawet wiedza, która zastąpiła mądrość, nie wydaje się wartością wystarczająco konkretną w dobie poprzemysłowej zwanej nie bez przyczyny dobą społeczeństw informacyjnych. Pojęcie wiedzy zastępowane jest więc kategorią informacji, którą nauczyliśmy się parametryzować, wyliczać i oczywiście sprzedawać, niezależnie od jej kontekstu, znaczenia i funkcji[20].

Pojęcie odpowiedzialności, które w społeczeństwie tradycyjnym określane były przez normatywne standardy ładu społecznego,  społeczeństwo przemysłowe  relatywizuje do konkretnych sytuacji w jakich ma szansę na realizację. W ten sposób odpowiedzialność zastąpiona zostaje pragmatyzmem poprzez uwzględnienie warunków koniecznych do tego aby  odpowiedzialność mogła doczekać się spełnienia. Pragmatyzm z kolei jako postawa przystosowująca kanony odpowiedzialności do wymogów narzucanych przez środowisko jej realizacji traci swoją adekwatność w społeczeństwie ponowoczesnym,  które oczekuje konkretnych działań jako narzędzi gwarantujących skuteczność osiągania celów w zdefiniowanym sytuacyjnie ładzie i porządku społecznym.

Pojęcie piękna, które w społeczeństwie tradycyjnym równoważne było z kategorią harmonii, dobra i duchowości społeczeństwo powielanych produktów relatywizuje do  doświadczenia estetycznego.  Wygasza się jednocześnie potrzebę odnalezienia uniwersalnej jego tajemnicy, zastępując regułą zindywizualizowanego sposobu jego postrzegania właściwego dla partykularnej grupy odbiorców. Ale jeśli sposób owego postrzegania  mógłby choć po części określać gusty określonych grup lub środowisk, to obecna w tym sposobie reguła zostaje całkowicie zanegowana w społeczeństwie poprzemysłowym, w którym piękno jest już tylko subiektywnym wrażeniem, powstałym częściowo z bodźców dostarczanym przez świat zewnętrzny lub też bodźców świata wewnętrznego o wyłącznie własnej, indywidualnej genezie.

W kontekście przedstawionych powyżej kierunków redukcyjnej interpretacji kluczowych kategorii i powiązanych z nimi wartości podobną drogę przebywa rozumienie pojęcia wspólnoty, które najbliżej wiąże się z centralnym w niniejszym tekście pojęciem kultury narodowej. W społeczeństwie tradycyjnym wspólnota stanowiła zarówno kategorię ontologiczną jak i aksjologiczną, a nieumiejętność ich odczytywania i rozumienia stanowiła poważny mankament dojrzalej osobowości, który skutkował nie tylko w zakresie kompetencji społecznych, ale także kulturowych w postaci zubożenia tożsamości, a wręcz jaźni, wyobraźni i wrażliwości interakcyjnej[21]. Społeczeństwo przemysłowe pozbawiło wspólnotę tak silnego wymiaru aksjologicznego koncentrując się na jej instrumentalizacji przekształcając w kategorie zbiorowości.[22] Dopiero jednak społeczeństwo informacyjne wykazuje się najdalej idącą tendencją do odcieleśnienia wspólnoty w kierunku luźno powiązanej, często anonimowej populacji[23]. Nie oznacza to jednak, że redukcja ta eliminuje inne formy społecznego i kulturowego bytowania ludzi, nawet w najbardziej zaawansowanych społeczeństwach poprzemysłowych fenomen kultury narodowej, choć inaczej, ciągle istnieje,  narażony jest na daleko idące degradacje.  [24]

Wieolopoziomowość kultury narodowej

Wspomniana wcześniej potrzeba podmiotowości, która realizuje się ożywieniem kultur narodowych w wielu krajach współczesnego świata znajduje interesujące interpretacje w świetle teorii dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego. Przejęte w niej założenie o wielopoziomowości rzeczywistości psychicznej, kulturowej i społecznej człowieka jest wskazaniem na jakościowo odmienne cechy zjawisk, faktów i procesów określanych często jednym pojęciem i utożsamianych z jednolitym w swej istocie bytem.[25] Dąbrowski ukazuje jak bardzo procesy te i ich artefakty mogą   być zróżnicowane  i jak odmienne kierować nimi dynamizmy, motywy i potrzeby[26]. W kontekście rozwojowym bardzo istotnego znaczenia nabiera dokonane przez niego rozróżnienie pojęcia ”poziomu” od pojęcia „fazy” lub „etapu” w procesie wzrastania osobowego i kulturowego człowieka. Odróżnienie to umożliwia dokonanie specyfikacji dwóch odmiennych perspektyw: psychologii rozwojowej, która śledzi sekwencje kolejnych etapów dojrzewania człowieka rozłożonych na „poziomej” linii czasowej, i psychologii rozwoju, która specyfikuje jakościowe różnice tych faz na „pionowym” wymiarze rozwoju człowieka według innych, bardziej złożonych kryteriów. Rozróżnienie to ma jednak szerszy, interdyscyplinarny wymiar, który implikuje dokonanie podobnych odróżnień na gruncie socjologii, pedagogiki czy antropologii kulturowej z wieloma aspektami filozofii osobowości, tożsamości i jaźni. „… fazowość – pisze Dąbrowski – ma charakter zdeterminowany biologicznie, dość automatyczny, przymusowy przy pewnych odchyleniach, zależnych od warunków biologicznych rozwoju, od warunków transkulturalnych. Faza rozwojowa (…) jak i inne zjawiska biopsychologiczne – posiada swoje poziomy i w naszym mniemaniu stanowi „zawiązek” przyszłych wysokich właściwości na poziomie osobowości. Oczywiście odrębność między fazami rozwoju biologicznego a kształtowaniem osobowości jest bardzo wyraźna, a określają ją tak zasadnicze różnice, jak:

1. determinacja  biologiczna w pierwszej i oddeterminowanie w drugiej,
2. automatyzm w pierwszej i przewaga dynamizmów autonomii i autentyzmu w drugiej,
3. prymitywizm i powszechność zachowania w pierwszej i oryginalność i twórczość w drugiej,
4. mała indywidualizacja  w pierwszej, a wyraźna w drugiej”[27]      

Kultura narodowa w swej dojrzałej, rozwojowo aktywnej formie daleka jest od „automatyzmu”, powszechności i determinizmu jaki narzucają nie tyle biologiczne, ale społeczne, demograficzne, ekonomiczne, czy geopolityczne konieczności. Jest efektem przełamywania procesów eliminujących podmiotowość grupy i z tego powodu nie daje się zredukować  ani  do zniewalającego, narzucanego i bezrefleksyjnego nacjonalizmu ani do bezrefleksyjnego i w równym stopniu dalekiego od społecznej podmiotowości kosmopolityzmu. Może jednak przejawiać się w dalece odmiennych, niemal zaprzeczających sobie formach zbliżając w niektórych realizacjach zarówno do kolektywnego szowinizmu jak i aksjologicznego indyferentyzmu. Koncepcja Dąbrowskiego poparta wieloletnimi badaniami i obserwacjami klinicznymi, społecznymi oraz aktywną działalnością terapeutyczną, diagnostyczną, edukacyjną i naukową  wskazuje  jak odmienności te wiążą się z dynamiką rozwojową aktywności ludzkich w wymiarze indywidualnym, osobowym i społecznym, i w jaki kierunku stymulować najbardziej wartościowe ich realizacje. W formie schematycznej odmienności poszczególnych poziomów przedstawić można w postaci następującej tabeli:

Poziom V	Rozpoznawanie ideału Integracja wtórna
Poziom IV	Dynamizmy samorozwoju Dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana
Poziom III	Ujawnianie potrzeb sensu Dezintegracja jednopoziomowa spontaniczna
Poziom II	Poziom ambiwalencji i ambitendencji Dezintegracja jednopoziomowa
Poziom I	Poziom automatyzmów funkcjonalnych Integracja pierwotna

Rys.3.  Wielopoziomowość rzeczywistości psychicznej, społecznej i kulturowej wg. teorii dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego

Odnosząc koncepcję wielopoziomowości rzeczywistości bezpośrednio do kultury narodowej ujawniają się następujące jej cechy:

Poziom automatyzmów funkcjonalnych, który Dąbrowski nazywa integracją pierwotną w sposób syntetyczny charakteryzować można jako rytualizację i zamykanie przestrzeni symbolicznej kultury narodowej. Poziom ten, choć w procesie socjalizacyjnym uznać można  z wielu względów za „naturalny”, bo dokonujący się we wczesnych fazach wchodzenia w życie społeczne jednostki zupełnie inaczej zaczyna konstruować życie grup oraz tworzonej przez nie kultury, które poziomu tego nigdy nie opuściły i który na trwałe zakodował ich świat wartości. Poziom ten wyznaczają takie dominanty, jak:

• mechanizm matrycowania wartości
• petryfikacja reguł interpretacji kulturowej
• rytualizacja kategorii wyjaśniających
• dominacja zewnątrzsterownych kategorii oceny
• instrumentalizacja treści i form komunikacji
• uprzedmiotowienie woli działania
• zamknięte kody kultury symbolicznej

Kultura narodowa, która zatrzyma się na poziomie integracji pierwotnej jest na prostej drodze do najbardziej zrytualizowanych form nacjonalizmu, konfliktu z kulturami innymi wspólnot i wcześniej lub później prowadzi do jaskrawych form wyalienowania, szczególnie we współczesnym świecie nasilonych interakcji, otwarcia przestrzeni kulturowych oraz wyzwań ze strony procesów transformacyjnych.

Jedynym sposobem wyjścia z tego stanu jest uruchomienie procesów rozbijających zamknięte struktury rytuałów, choć może to spowodować wielorakie dysfunkcje, załamania i stan aksjologicznego chaosu. Kondycja kultury narodowej osłabia się w sposób graniczący z jej upadkiem, destrukcją i faktyczną dezintegracją. Powstaje oczywiście pytanie, czy załamanie to nie prowadzi do funkcjonalnego zaniku i czy warto ją animować jeśli nie ma szans na stymulowanie dalszych faz rozwojowych, co w sytuacji kryzysu może wydawać się groźbą realną

Poziom ambiwalencji i ambitendencji, czyli faktycznego zaniku kultury narodowej, cechują takie cechy jak:

• dysharmonia wzorów kulturowych
• ambiwalencja reguł interpretacji
• rozpad jaźni społecznej i aksjologicznej
• entropia intencji kulturotwórczych
• zanik sfery wolicjonalnej
• zanik zdolności transgresyjnych i transcendujących

Z wielu względów stan ten zakwalifikować można jako wspomniane już przeciwieństwo nacjonalizmów, niestety dalekie od form pozytywnych,  a więc postać kulturowego chaosu, czasami mało refleksyjnej ucieczki przed skrajnościami narodowych szowinizmów. Stan ten niczego wszak nie buduje i z pedagogicznego punktu widzenia nie może być wartością żadnej wspólnoty. Dezintegracja nie powinna być jednak mylona z pluralizmem, jest także złudzeniem wolności i bezpieczeństwa, [28] pełna lęków i zagubienia.

Z tych to powodów Dąbrowski usilnie poszukiwał zawiązków i źródeł dynamizmów, które zapowiadają szansę na przekształcenie tego stanu w proces poczucia istotnego braku „wektora sensu” otwierającego na poszukiwanie innego horyzontu świata, na narodziny trudnych, ale ważnych doświadczeń niespełnienia. W takich warunkach pojawiają się zaledwie możliwości, ale w tej choćby formie konieczne impulsy budowania kultury narodowej jako aksjologicznej deski ratunku wspólnot rozbitych, które zatraciły swoją godność, podmiotowość i stały się pyłem młynów historii. To, co wydaje się w tym celu konieczne to kolejny poziom, ale i typ kulturowego odradzania.

Ujawnienie potrzeb sensu, to w wymiarze społecznym narodziny kultury narodowej  i budowanie potencjału jaki daje wspólnota. W obszarze rozwoju osobowości do głosu dochodzić zaczynają wewnętrzne źródła samooceny, zdolności różnicowania wartości i motywów działania, poczucie tego „co jest” zaczyna być niewystarczające i przeciwstawione jest temu, „co być powinno”. Rodzą się pierwsze, istotniejsze formy niepokojów egzystencjalnych. Jest to poziom, w którym dynamizmy rozwojowe są jeszcze wewnętrznie „nie dopracowane” i opierają się głównie na wyższych elementach uczuciowych.  W szerszym kontekście rozwoju kulturowego aktywizują się następujące transformacje, które spełniać zaczynają rolę dynamizmów rozwojowych:

• uruchomienie zdolności różnicowania wartości i motywów działania
• animacja dynamizmów rozwojowych: zdziwienie w stosunku do siebie i otoczenia, zaniepokojenie sobą, poczucie niższości w stosunku do samego siebie, dysonans ja faktycznego i osiągalnego, niezadowolenie z siebie, poczucie wstydu i winy, nieprzystosowanie pozytywne, przepracowanie konfliktów wewnętrznych
• potrzeba treści wewnętrznie i kulturowo znaczących
• narasta wizja sensu niespełnionego
• myślenie krytyczne
• renesans ukierunkowanych potrzeb autorefleksji i autooceny

W obszarze percepcji rozumienia ale i doświadczania kultury narodowej jest to prawdziwy przełom wrażliwości kulturowej, który różnicuje odczytywanie kanonów jej treści poprzez wyraźne odczute  niezadowolenie z braku zdolności rozumienia treści uznawanych za „wyższe” i nieakceptacja własnego typu kompetencji kulturowej w przekonaniu, że „stać mnie na więcej”. Jednostka, jak i grupa zaczyna traktować siebie nie tylko jako przedmiot, ale i podmiot polityki kulturalnej, powstają różnorodne ruchy kontestacji. Powoduje to porzucenie wrażliwości zdroworozsądkowej z zamiarem uchwycenia bardziej złożonych, wyższych poziomów działania i widzenia, w konsekwencji rodzi się niejasna jeszcze, ale wyraźna potrzeba doświadczenia, które przekroczy dotychczasowe standardy i możliwości istnienia zarówno w kontekście kultury rodzimej, jak i w relacjach międzykulturowych.  

Poziom samorozwoju, w terminologii autora teorii dezintegracji pozytywnej zwany dezintegracją wielopoziomową zorganizowaną daje kulturze narodowej zupełnie inny wymiar świadomości, wrażliwości i kompetencji w relacjach z przedstawicielami innych kultur, który daje jednocześnie pełne podstawy do rozwoju własnej tożsamości. Kompetencje społeczne uczestników kultury narodowej bezpośrednio wynikają z tego, co Dąbrowski diagnozuje w obszarze osobowości: „To wszystko, co dzieje się w psychicznym środowisku wewnętrznym, a szczególnie wielopoziomowym, stanowi o podstawowych formach przekształcania się psychiki w kierunku od automatyzmu do działania świadomego, od prymitywizmu do działania skomplikowanego, od determinizmu biologicznego do autodeterminizmu moralnego, od egocentryzmu do alterocentryzmu, od poddawania się wychowaniu do samowychowywania, od życia odruchowego do życia coraz bardziej świadomego (…) do stabilizacji jakości centralnych, samouświadomionych, samowybranych, samopotwierdzonych i samowychowujących się.”[29] Kształtujący się w ten sposób poziom ale i typ kompetencji kulturowych charakteryzują następujące komponenty

• krystalizacja i hierarchizacja systemów wartości
• waloryzacja sposobów ekspresji
• transformacje wartości rdzennych
• kultura wspólnoty jako zadanie
• gotowość do dialogu międzykulturowego

Kultura narodowa zyskuje przy aktywizacji wymienionych wyżej dynamizmów rozwojowych osobowości, ale i działań kulturowych wspólnoty narodowej zupełnie inne możliwości. Nabierają one realnych kształtów zarówno w relacjach wewnętrznych, jak i zewnętrznych[30]. Rozwinięte zostają silne dynamizmy selekcji w stosunku do zastanych treści i wartości kultury własnej, ale także innych kultur, do własnego dziedzictwa, do własnych preferencji i możliwości. Jest to poziom, w którym do głosu dochodzą podmiotowe tendencje przekształcania typu kompetencji komunikacyjnej i kulturowej w kierunku:

1) koegzystencji i twórczej interferencji wielu rodzajów kompetencji,
2) przekształcenia typu ich dotychczasowych związków,
3) pokonania jednostronności w poszczególnych rodzajach kompetencji,
4) aktywizacji samoprzekształceń.

Rozpoznane więc zostaje nie tylko to, co w sferze kultury jest, ale także to, co mogłoby i powinno być. Wszystko to powoduje istotne z rozwojowego punktu widzenia zmiany w charakterze dynamizmów logotwórczych, które odsłaniają sens kultury narodowej daleko poza tym, co daje, a w równym stopniu odbiera nacjonalizm, ale i tym czego brakuje w postawach kosmopolitycznych.

Rozpoznawanie  ideału, czyli kultura narodowa jako zadanie. To poziom trudny do praktycznej realizacji, wyznacza jednak wspomniane wcześniej „wektory” rozwoju, które organizują obszar wiedzy, umiejętności i postaw jakie stanowią o kształcie pedagogii narodowej otwartej na wszystkie i holistycznie pojęte cechy rozwiniętej osobowości, komunikacji i kultury symbolicznej konkretnej wspólnoty narodowej. Wektory te stanowią o tym, iż posiada ona:

• w pełni rozwinięte dynamizmy rozwojowe,
• świadomość autotelicznych i uniwersalnych wartości kultury narodowej jako wyboru aksjologicznego,
• samowychowującą się jaźń i osobowość kulturową przekształcaną poprzez dynamizmy autokorekty i autoprojektowania,
• dialogiczność interakcji międzyetnicznych.

Kultura narodowa ukierunkowana na aktualizację tak pojętych atrybutów stanowi bogactwo o jakie zabiegać warto w przypadku każdej, podmiotowo zorientowanej grupy, która świadomie rozpoznaje swoją tożsamość i wejść może w otwarte relacje z każdą inną, która znajduje się na podobnym poziomie rozwoju. Niestety nie zawsze sytuacje te mogą być symetryczne, dlatego kolejnym atrybutem kultury narodowej na wysokim poziomie rozwoju jest świadomość jej zagrożeń i budowanie wieloczynnikowej strategii swojego bezpieczeństwa, które uchroni ją od zejścia na poziomy niższe, łącznie z procesami ambiwalencji i ambitendencji, a więc dezintegracji, albo też  jeszcze niżej, na poziom powrotu do narzuconych form integracji.

Zakończenie

            Rewitalizacja kultur narodowych jaką obserwujemy w wielu regionach współczesnego świata ukazuje niejednorodny charakter tych zjawisk, które w różny sposób zabiegają o obronę podmiotowości i to, co Paweł Włodkowic nazywał w swych pionierskich i wyprzedzających epokę studiach „prawami narodów” budując jednocześnie bardzo dojrzałą aksjologię kultury narodowej na kilkaset lat przez jej współczesną konceptualizacją[31]. Już wtedy jednak odróżniał bardzo rożne motywy i wartości jakie przyświecać mogą budowaniu wspólnot kulturowych oraz ich wzajemnych relacji wskazując na potrzebę świadomej strategii tego typu działań[32]. Koncepcje te zawierają podwaliny nie tylko aksjologii ale także pedagogii kultury narodowej.[33] Aksjologia ta, która w znacznej mierze znajduje swe oparcie w jagiellońskim dziedzictwie pojmowania dobra wspólnego oraz etyce prawa narodów w ich godności jako prawie naturalnym, może być podstawą inspiracji wielu nauk i jest rodowodem nie tylko teorii stosunków międzynarodowych, relacji międzykulturowych  ale także społecznej pedagogiki narodu. Współczesność domaga się coraz bardziej nie tylko zbudowanego na tych przesłankach projektu badań ale także praktycznie zorganizowanych działań. Humanistycznie zorientowana społeczna pedagogika narodu bazując na przywołanym dorobku formułować może bardzo wyraźne zasady dobrego wychowania oraz kształtowania postaw narodowych o twórczym, otwartym i etycznym charakterze. Obecnie wymaga ona ustawicznego poszukiwania własnych możliwości rozwoju wspierając się jednak na bardzo pojemnym arsenale dokonań wskazanych w gronie polskich twórców humanistycznej pedagogiki społecznej z realną możliwością poszerzenia o dorobek i inspiracje jakie płyną z innych obszarów humanistycznie zorientowanych nauk społecznych i nauk o kulturze.  W sposób analityczny społeczną pedagogikę narodu wspiera teoria dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dabrowskiego specyfikując możliwe poziomy rozwoju kulturowego jednostki ale i wspólnot cywilizacji europejskiej, a w konsekwencji realnego funkcjonowania kultur narodowych wraz z praktycznymi zasadami organizacji działań.  Koncepcja Dąbrowskiego ukazuje na jak różne sposoby funkcjonować może kultura narodowa, zarówno bez należytej troski, a czasami wręcz w okowach wewnętrznego i zewnętrznego zniewolenia, ale także w warunkach uruchomienia jej wszystkich dynamizmów rozwojowych. Pozwalają one czynić z niej nie tyle zagrożenie, ale dopełnienie rozwoju osobowości, tożsamości i godności człowieka.

Bibliografia:

• Abassy Małgorzata,  Kultura wobec postępu i modernizacji. Rosja i Iran w perspektywie porównawczej, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2013
• Bartnik Czesław, Chrześcijańska pedagogia narodowa według Stefana Wyszyńskiego, w: Polska teologia Narodu, red. Czesław Bartnik, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL
• Bartnik Czesław, Personalizm, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013
• Bauman Zygmund, Modernity and Ambivalence, Cambridge: Polity Press 1991
• Castells Manuel, Siła tożsamości, Warszawa:Wydawnictwo Naukowe PWN 2008
• Castells Manuel,  Sieci oburzenia i nadziei. Ruchy społeczne w erze Internetu, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2013
• Czajka Anna, Międzykulturowość i filozofia, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2016
• Dąbrowski Kazimierz: Multilevelness of Instinctove and Emotional Functions. Materiały z pierwszej Międzynarodowej Konferencji Teorii Dezintegracji Pozytywnej, Layal Uniyersity, Quebec, sierpień 1970
• Dąbrowski Kazimierz, Zdrowie psychiczne a wartości ludzkie, Warszawa: Polskie Towarzystwo Higieny 1974
• Dąbrowski Kazimierz: Multilevelness of Instinctove and Emotional Functions. Materiały z pierwszej Międzynarodowej Konferencji Teorii Dezintegracji Pozytywnej, Layal Uniyersity, Quebec, sierpień 1970 Kazimierz Dąbrowski:Three Selected Dynamisms of the Inner Psychic Milieu, z tej samej konferencji, 
• Dąbrowski  Kazimierz, Fazy i poziomy rozwoju psychicznego i trzy kształtujące go czynniki, w: Zdrowie psychiczne, red. Kazimierz Dąbrowski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1985
• Zdrowie psychiczne a wartości ludzkie, red. Kazimierz Dąbrowski, Warszawa: Polskie Towarzystwo Higieny 1974
• Dąbrowski Kazimierz, Osobowości i jej kształtowanie się poprzez dezintegrację pozytywną, Warszawa: Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej 1975
• Dąbrowski Kazimierz, Kawczak,Andrzej, Piechowski Michał, Mental Growth. Through Positiye Desintegration, London: Gryf Publication 1970
• Kazimierz Dąbrowski, Fazy i poziomy rozwoju psychicznego i trzy kształtujące go czynniki, w: Zdrowie psychiczne, red. Kazimierz Dąbrowski, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985
• Dąbrowski Kazimierz,  Moralność w polityce. Wielopoziomowość funkcji uczuciowych i popędowych w życiu społecznym i politycznym oraz instytucjach, Warszawa: bis 1991
• Dijk van Jan.  The Network Society, London:Sage Publ. 2006
• Dyczewski Leon, Kultura w całościowym planie rozwoju, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 2011.
• Dyczewski Leon,  Kultura w całościowym planie rozwoju, (Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 2011).
• Giddens Anthony, Europa. Burzliwy i potężny kontynent, ( Warszawa:Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014), przekład z angielskiego Olga Siara
• Społeczeństwo informacyjne. Aspekty funkcjonalne i dysfunkcjonalne, red. Haber Lesław., Niezgoda Marian,  Kraków:. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2006
• Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości, red. Elżbieta Hałas, Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS” 2012
• Jaskuła Sylwia,  Informacyjna przestrzeń tożsamości, w: Tożsamość i komunikacja, red. Justyna. Szulich-Kałuża, Leon Dyczewski, Robert Szwed, Lublin: KUL 2011
• Jaskuła Sylwia, “New Forms of Mobility in the World of Virtualization of Cultures”, Politeja  20/1(2012) 71-89, seria „Jagiellonian Cultural Studies” tom: Mobility of Cultures, red.  Leszek. Korporowicz
• Kulturowe wartości Europy, red. Hans Joas, Klaus Wiegandt, przekład: Marta Bucholc, Michał Kaczmarczyk, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN 2012
• Kłoskowska Antonina, Socjologia Kultury, Warszawa: PWN 1971
• Kłoskowska Antonina: Kultury narodowe u korzeni, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2005
• Kobierzycki Tadeusz, Jaźń i tożsamość. Studia z filozofii człowieka, Warszawa: Wydawnictwo Muzaios 2012
• Korporowicz Leszek, Tożsamości kulturowe u korzeni, w: Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości, red. Elżbieta. Hałas, Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS” 2012:  177-202.
• Korporowicz Leszek, „Uspołecznienie do osobowości. Uwagi o teorii dezintegracji pozytywnej w perspektywie procesów kulturalizacji”, Kultura i Społeczeństwo 1(1988): 86-103
• Korporowicz Leszek : „Uspołecznienie do osobowości. Uwagi o teorii dezintegracji pozytywnej w perspektywie procesów kulturalizacji”, Kultura i Społeczeństwo 1(1988), 86-103 oraz Tadeusz  Kobierzycki, Osoba. Dylematy rozwoju. Studium metakliniczne (Bydgoszcz: Pomorze 1989)
• Korporowicz Leszek , Socjologia kulturowa. Kontynuacje i poszukiwania, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2011
• Korporowicz Leszek , „Źródła i typy redukcjonizmów we współczesnych analizach kultury”, Roczniki Kulturoznawcze, KUL 7(2016),  5-30
• Mosty nadziei. Jagiellońskie inspiracje dialogu międzykulturowego, red. Leszek Korporowicz, Paweł Plichta, Kraków: Biblioteka Jagiellońska  2016
• Kostkiewicz Janina, Humanistyczna pedagogika społeczna jako pogranicze i obszar wspólny z katolicką nauką społeczną. Szkic zagadnienia, Polska Myśl Pedagogiczna 2 (2015), 51-83
• Krasnodębski Zdzisław, Kryzys nowoczesności a świat przeżywany, w: Świat przeżywany, red. Zdzisław Krasnodębski, K. Nellen, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1993
• Krąpiec Mieczysłąw  Człowiek jako osoba, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2005
• Łucyszyn  Józef CM, Polska tradycja tolerancji w kontekście kształtowania nowego społeczeństwa , Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Wydawnictwo Naukowe 2014
• Niesiołowski Andrzej, Paweł Włodkowic i jego doktryny na tle epoki (z okazji 500 lecia jego śmierci), w: Paweł Włodkowic i polska szkoła prawa międzynarodowego, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury 2018
• Ożóg Kazimierz, Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384-1434), Kraków: Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego PAU, tom 105,  2004
• Ożóg Kazimierz, Intelektualiści w służbie Królestwa Polskiego w latach 1306-1382, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 1995
• Piechowski Michał, Zdrowie psychiczne jako funkcja rozwoju psychicznego,  w: Zdrowie psychiczne,  red. Kazimierz Dąbrowski, Warszawa: PWN 1985
• Szacki Jerzy, Tradycja ,Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2011
• Sztomka Piotr, Socjologia zmian społecznych, Kraków: Wydawnictwo Znak 2005
• Ścigaj Paweł, Tożsamość narodowa. Zarys problematyki (Kraków: Księgarnia Akademicka  2012)
• Abt Wielgus Stanisław, Wpływ polskich uczonych średniowiecznych na kształtowanie się prawa narodów i związanych z nimi prawa człowieka, w: Personalizm polski, red. ks. M. Rusecki , Lublin: Wydawnictwo KUL, L 2008
• Woroniecki Jacek OP, Katolicka etyka wychowawcza , Lublin:  Redakcja Wydawnictw KUL 1986
• Znaniecki Florian, Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe  1974

Przypisy:

[1] Leon Dyczewski, Kultura w całościowym planie rozwoju, (Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 2011).
Por. Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości, red. Elżbieta Hałas, (Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS” 2012) w tym: Leszek Korporowicz, Tożsamości kulturowe u korzeni, 177-202.
[2] Paweł Ścigaj, Tożsamość narodowa. Zarys problematyki, (Kraków: Księgarnia Akademicka 2012)
[3]  Leszek Korporowicz: „Uspołecznienie do osobowości. Uwagi o teorii dezintegracji pozytywnej w perspektywie procesów kulturalizacji”, Kultura i Społeczeństwo 1(1988), 86-103 oraz Tadeusz  Kobierzycki, Osoba. Dylematy rozwoju. Studium metakliniczne (Bydgoszcz: Pomorze 1989)
[4] Por. Kazimierz Dąbrowski: Multilevelness of Instinctove and Emotional Functions. Materiały z pierwszej Międzynarodowej Konferencji Teorii Dezintegracji Pozytywnej. (Layal Uniyersity, Quebec, sierpień 1970) oraz tegoż:
Three Selected Dynamisms of the Inner Psychic Milieu, z tej samej konferencji, Zdrowie psychiczne a wartości ludzkie, (Warszawa: Polskie Towarzystwo Higieny 1974)
[5] Kazimierz Dąbrowski: Osobowości i jej kształtowanie się poprzez dezintegrację pozytywną. (Warszawa 1975) oraz tegoż (z współautorstwem Andrzej Kawczaka, Michała Piechowskiego) Mental Growth. Through Positiye Desintegration. (London: Gryf Publication 1970)
Michał Piechowski: Zdrowie psychiczne jako funkcja rozwoju psychicznego,  W: Zdrowie psychiczne. Pod red. K. Dąbrowskiego. Warszawa 1985 PWN
[6] Kulturowe wartości Europy, red. Hans Joas, Klaus Wiegandt, przekład: Marta Bucholc, Michał Kaczmarczyk, (Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN 2012).
Por. Anthony Giddens, Europa. Burzliwy i potężny kontynent, ( Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014), przekład z angielskiego Olga Siara
[7] Por. Mosty nadziei. Jagiellońskie inspiracje dialogu międzykulturowego, red. Leszek Korporowicz, Paweł Plichta (Kraków: Biblioteka Jagiellońska 2016).
[8] Manuel Castells, Siła tożsamości (Warszawa:Wydawnictwo Naukowe PWN 2008),
Manuel Castells,  Sieci oburzenia i nadziei. Ruchy społeczne w erze Internetu (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2013) Jan van Dijk  The Network Society (London:Sage Publ. 2006)  Społeczeństwo informacyjne. Aspekty funkcjonalne i dysfunkcjonalne, red. Haber Lesław., Niezgoda Marian  (Kraków:. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2006)
[9] Jerzy Szacki, Tradycja (Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 2011)
[10] Janina Kostkiewicz, Humanistyczna pedagogika społeczna jako pogranicze i obszar wspólny z katolicką nauką społeczną. Szkic zagadnienia, Polska Myśl Pedagogiczna 2 (2015), 51-83
Por. Czesław Bartnik, Chrześcijańska pedagogia narodowa według Stefana Wyszyńskiego, w: Polska teologia Narodu, red. Czesław Bartnik, (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL Lublin)
[11] Leszek Korporowicz, Socjologia kulturowa. Kontynuacje i poszukiwania (Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2011).
[12] Por. Tadeusz Kobierzycki, Jaźń i tożsamość. Studia z filozofii człowieka (Warszawa: Wydawnictwo Muzaios 2012).
[13] Czesław Bartnik, Personalizm, (Lublin: Wydawnictwo KUL 2013)
Mieczysław A. Krąpiec, Człowiek jako osoba, (Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2005)
[14] Florian Znaniecki, Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1974)
[15] Anna Czajka, Międzykulturowość i filozofia (Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2016).
[16] Leszek Korporowicz, „Źródła i typy redukcjonizmów we współczesnych analizach kultury”, Roczniki        Kulturoznawcze, KUL 7(2016),  5-30
[17] Antonina Kłoskowska, Socjologia Kultury (Warszawa: PWN 1971). Tejże: Kultury narodowe u korzeni, (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2005).
[18] Jacek Woroniecki OP, Katolicka etyka wychowawcza (Lublin:  Redakcja Wydawnictw KUL 1986)
[19] Edukacja dla społeczeństwa wiedzy, red. M. Kozielska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007
[20] Sylwia Jaskuła,  Informacyjna przestrzeń tożsamości, w: Tożsamość i komunikacja, red. Justyna. Szulich-Kałuża, Leon Dyczewski, Robert Szwed, Lublin 2011) s. 11-20
[21] Piotr Sztomka, Socjologia zmian społecznych (Kraków: Wydawnictwo Znak 2005)
[22] Zdzisław Krasnodębski, Kryzys nowoczesności a świat przeżywany, w: Świat przeżywany, red. Zdzisław Krasnodębski, K. Nellen (Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1993)
Por. Małgorzata Abassy,  Kultura wobec postępu i modernizacji. Rosja i Iran w perspektywie porównawczej (Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2013)
[23] Sylwia Jaskuła, “New Forms of Mobility in the World of Virtualization of Cultures”, Politeja 20/1(2012) 71-89, seria „Jagiellonian Cultural Studies” tom: Mobility of Cultures, red.  Leszek. Korporowicz
[24] S. Vertovec, Transnarodowość  (Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2012) przekł. I. Kolbon
[25] Mental Growth through Positive Disintegration, ed. Kazimierz. Dąbrowski, Andrzej Kawczak, Michał Piechowski (London: Gryf Publication Ltd. 1970)
[26] Kazimierz Dąbrowski, Moralność w polityce. Wielopoziomowość funkcji uczuciowych i popędowych w życiu społecznym i politycznym oraz instytucjach, (Warszawa: bis 1991)
[27] Kazimierz Dąbrowski, Fazy i poziomy rozwoju psychicznego i trzy kształtujące go czynniki, w: Zdrowie psychiczne, red. Kazimierz Dąbrowski (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985) s. 47
[28] Por. Zygmund Bauman, Modernity and Ambivalence, (Cambridge: Polity Press 1991).
[29] Kazimierz Dąbrowski, Fazy i poziomy rozwoju psychicznego i trzy kształtujące go czynniki, w: Zdrowie psychiczne, red. Kazimierz Dąbrowski (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1985)  s. 54,
[30] Paweł Ścigaj, Tożsamość narodowa. Zarys problematyki (Kraków: Księgarnia Akademicka  2012)
[31] Józef Łucyszyn CM, Polska tradycja tolerancji w kontekście kształtowania nowego społeczeństwa (Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Wydawnictwo Naukowe 2014)
Por. Kazimierz Ożóg, Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384-1434), Kraków: Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego PAU, tom 105,  2004
Tegoż, Intelektualiści w służbie Królestwa Polskiego w latach 1306-1382 (Kraków: Wydawnictwo     Uniwersytetu Jagiellońskiego 1995)
[32] Andrzej Niesiołowski, Paweł Włodkowic i jego doktryny na tle epoki (z okazji 500 lecia jego śmierci), w: Paweł Włodkowic i polska szkoła prawa międzynarodowego, (Warszawa: Narodowe Centrum Kultury 2018).
[33] Abt Stanisław Wielgus, Wpływ polskich uczonych średniowiecznych na kształtowanie się prawa narodów i związanych z nimi prawa człowieka, w: Personalizm polski, red. ks. M. Rusecki (Lublin: Wydawnictwo KUL, L 2008)

Summary [EN]

Contemporary problems of the cultural disintegration of Europe result from serious disruption of the condition of individual national cultures. They are in serious danger as a result of a social response to the sense of non-subjectivity of communities, which unfortunately will follow the two development-laden directions: on the other hand, these are very diverse forms of nationalism, on the other cosmopolitism, which means abandoning the interest of the national culture of communities. It is not directed against any other culture or community, it does not imply a sense of superiority and the right of domination. This national culture is reflected in the Polish tradition of humanistic social pedagogy, which shows significant analogies with other types of humanistic studies of culture, in their orientations that do not reduce the subjectivity and dignity of the human person in the content and actions of such kind of studies. An important inspiration for the analysis of such a national culture may be the Kazimierz Dabrowski’s Theory of Positive Disintegration. The theory still has not obtained a sufficient and fully developed application in the area of ​​social sciences, including social pedagogy. This text attempts to indicate the creative possibilities of this type of analysis.

Autor:

Dr hab. Leszek Korporowicz, prof. UJ
Instytut Studiów Międzykulturowych
Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Kontakt:
leszek.korporowicz@poczta.onet.pl
leszek.korporowicz@uj.edu.pl