Nota biograficzna przygotowana przez Bohdana Gawrońskiego do książki „W poszukiwaniu zdrowia psychicznego”

 

Nota biograficzna*

(do wyd. I z roku 1989, notę przygotował Bohdan Gawroński – przyp. red.)

 

Kazimierz Dąbrowski urodził się 1 września 1902 roku w Klarowie na Lubelszczyźnie, w majątku administrowanym przez jego ojca — Antoniego.

 

Edukację szkolną rozpoczyna w Gimnazjum Męskim „Szkoła Lubelska” w ublinie. Jako uczeń wykazuje nieprzeciętne zdolności i rozległe zainteresowania. Już wtedy podjmuje pierwsze próby poetyckie i dramaturgiczne. Zostaje redaktorem kwartalnika młodzieży gimnazalnej„W przyszłość”.Równocześnie działa aktywnie w organizacjach konspiracyjnych polskiej młodzieży — PET i ZET.

 

Jeszcze w trakcie nauki w gimnazjum (w roku 1921) zapisuje się jako wolny słuchacz — ukrywając, że jest uczniem szkoły średniej — na wydział polonistyki Uniwersytetu Lubelskiego. Uczęszcza też na wykłady z filozofii i psychologii. Do czasu egzaminu maturalnego w gimnazjum w roku 1923, zdaje wszystkie egzaminy objęte programem I i II roku studiów. Po przedstawieniu matury władze uczelni zaliczają mu dwa początkowe lata nauki.

 

Od października 1923 roku kontynuuje studia polonistyczne w Uniwersytecie Lubelskim. W następnym roku, w kwietniu, opuszcza Lublin i przenosi się do Poznania, gdzie zostaje przyjęty na drugi rok filozofii Uniwersytetu Poznańskiego. Studiuje równolegle także polonistykę. Słucha wykładów wybitnych polskich uczonych, m.in. psychologów — prof. Stefana Błachowskiego i prof. Stefana Szumana, socjologa — prof. Floriana Znanieckiego, pedagoga — prof. Bogdana Nawroczyńskiego i filozofów — prof. Czesława Znamierowskiego i prof. Adama Żółtowskiego.

 

W 1926 roku kończy studia filozoficzne i wyjeżdża do Warszawy, gdzie zapisuje się na Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego. Jednocześnie rozpoczyna pracę w zakładzie dla sierot i dzieci trudnych wychowawczo. W czasie pierwszych lat studiów pozostaje pod wpływem prof. Edwarda Lotha — anatoma i prof. Jana Mazurkiewicza — psychiatry.

 

W październiku 1928 roku uzyskuje — w wyniku konkursu — stypendium Funduszu Kultury Narodowej na studia z zakresu medycyny, psychologii i pedagogiki w ośrodkach naukowych w Szwajcarii. Wyjeżdża i kontynuuje studia medyczne. Jego nauczycielami są słynni profesorowie: Claparede Édouard, Pierre Bovet i Jean Piaget. Wspomina ich później w pamiętniku: „Wybitni uczeni, E. Claparede i Pierre Bovet posiadali wspaniałe podejście do młodzieży akademickiej. Szczególnie Claparede miał zawsze czas dla swoich studentów. Wielokrotnie zatrzymywał się na ulicy dla odbycia rozmowy ze mną. Brał mnie często na spacer i rozmawiał długo, wnikliwie i serdecznie. Nigdy tego życzliwego stosunku nie zapomnę” ¹.

 

Ukoronowanie studiów medycznych stanowi praca doktorska na temat psychologicznych uwarunkowań samobójstwa, napisana pod kierunkiem prof. Francoisa Naville’a. Broni jej w Katedrze Medycyny Sądowej Uniwersytetu Genewskiego w 1929 roku i jeszcze w tym samym roku zostaje ona opublikowana ².

 

Następnie podejmuje studia podyplomowe z zakresu psychologii i pedagogiki w Uniwersytecie Genewskim i Instytucie im. Jeana Jacquesa Rousseau, specjalizując się w psychologii i psychopatologii dziecka. Po ukończeniu ich w roku 1931 K. Dąbrowski otrzymuje atrakcyjną propozycję asystentury w Instytucie, ale nie przyjmuje jej i wraca do Polski.

 

W kraju broni pracy doktorskiej, której pisanie rozpoczął jeszcze w trakcie studiów w Uniwersytecie Poznańskim, pod kierunkiem prof. Stefana Błachowskiego i otrzymuje tytuł doktora filozofii w zakresie psychologii. Rozprawę tę, poświęconą problemowi samodręczenia, na przykładzie analizy biografii Michała Anioła, Fiodora Dostojewskiego, Otto Weiningera i własnych obserwacji klinicznych — ogłasza drukiem kilka lat później³.

 

Doświadczenia i wiedzę zdobytą na studiach za granicą Kazimierz Dąbrowski wykorzystuje w praktyce. W roku 1931 organizuje w Warszawie, na Grochowie poradnię dla dzieci nerwowych, zagrożonych moralnie i upośledzonych umysłowo, gdzie pracuje jako psychoterapeuta, a rok później — Oddział Neuropsychiatrii Dziecięcej w Szpitalu Miejskim przy ul. Złotej. W 1932 roku otrzymuje następne stypendium Funduszu Kultury Narodowej na odbycie dwuletnich studiów badawczych w Wiedniu i Paryżu, stanowiące dowód uznania dla jego dotychczasowych osiągnięć i umożliwiające dalszy rozwój naukowy.

 

Wyjeżdża do Wiednia i studiuje w kilku ośrodkach naukowych — psychoanalizę u prof. Wilhelma Stekela, neurologię u prof. Otto Mahrburga, u prof. Kurtha Buhlera psychologię, internę u prof. Williama Schlesingera. Pracuje równocześnie w szpitalu na oddziale neuropsychiatrii dziecięcej. W wyniku ośmiomiesięcznych studiów uzyskuje dyplom psychoanalityka, który upoważnia do prowadzenia praktyki z zakresu psychoanalizy. W tym czasie publikuje dwie prace stanowiące rezultat jego badań ⁴.

 

Z Wiednia Kazimierz Dąbrowski udaje się do Paryża. Odbywa tu czteromiesięczny staż naukowy w Klinice Neuropsychiatrii Dziecięcej u prof. Gerarda Meyera i w Instytucie Profilaktyki Psychicznej i Psychologii Stosowanej u prof. Jeana Lahy. Słucha także wykładów prof. Pierre’a Jeaneta z zakresu psychiatrii klinicznej i psychopatologii. W tym okresie kształtują się jego zainteresowania problematyką nerwic i higieny psychicznej. Notuje w pamiętniku: „Zaczęły się wówczas wyraźnie krystalizować moje poglądy na zakres i ujęcia wielopłaszczyźniane i wielopoziomowe higieny psychicznej, którą zacząłem widzieć jako naukę niezbędną na terenie każdego działu psychologii, psychoterapii, psychiatrii i autentycznego wychowania. Zdawałem sobie sprawę coraz bardziej z tego, że podejście psychopatologiczne nie jest sprawą prostą, że nie wyraża statycznej i statystycznej anormalności, że na tym terenie stykają się wysokie normalności w sensie przyspieszonego rozwoju, twórczości, wzmożonej pobudliwości, która jest ściśle związana z przyspieszonym rozwojem i twórczością” ⁵.

 

Okres studiów w Genewie, Wiedniu i Paryżu wieńczy habilitacja w 1934 roku z zakresu psychopatologii dziecka u prof. E. Clapareda i tytuł Privat-Docenta.

 

Dzięki stypendium Fundacji Rockefellera, które stanowiło dowód uznania dla dorobku naukowego, wyjeżdża następnie na roczne studia w Uniwersytecie Harwardzkim (w School of Public Health) połączone z praktyką kliniczną w szpitalu psychiatrycznym u prof. Macfie Campbella i prof. Williama Healy’ego. Pobyt w Stanach Zjednoczonych zamyka staż w Uniwersytecie Johna Hopkinsa, w klinice prof. Adolfa Mayera, psychiatry, pioniera ruchu higieny psychicznej w Ameryce.

 

Po powrocie do kraju w końcu 1934 roku Kazimierz Dąbrowski doprowadza do powołania w Warszawie Polskiej Ligi Higieny Psychicznej, której zostaje sekretarzem. Podejmuje również wykłady z psychologii i psychiatrii dziecięcej w Wolnej Wszechnicy Polskiej i wykłady z propedeutyki filozofii w kilku gimnazjach warszawskich. Korzystając z pomocy finansowej Fundacji Rockefellera i przychylności władz — Ministerstwa Opieki Społecznej, organizuje Instytut Higieny Psychicznej i obejmuje jego kierownictwo. Instytut prowadzi prace naukowo-badawcze, szkoleniowe i propagandowe w zakresie higieny psychicznej oraz organizuje placówki kliniczne. W 1938 roku — dzięki inicjatywie Dąbrowskiego — powstają filie Instytutu (w Cieszynie, Gdyni, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Stanisławowie i Wilnie). Powołuje on inspektorat do spraw organizacji sieci placówek, którego kierownictwo powierza dr. Ludwikowi Goryńskiemu, W tym czasie Dąbrowski występuje kilkakrotnie do władz o powołanie wyższej szkoły higieny psychicznej i specjalistycznych studiów podyplomowych dla lekarzy, ale nie uzyskuje zgody. W 1937 roku zakłada Towarzystwo Kultury Moralnej, którego zadaniem jest praca nad odnową moralną społeczeństwa i wspieranie ruchu higieny psychicznej. Po wybuchu drugiej wojny światowej i zajęciu przez władze hitlerowskie gmachu Instytutu, Dąbrowski przenosi jego siedzibę oraz placówki kliniczne wraz z pacjentami i personelem do — za-kupionej jeszcze przed wojną przez Koło Przyjaciół Instytutu z przeznaczeniem na sanatorium dla dzieci nerwicowych — posiadłości w Zagórzu koło Warszawy. W warunkach konspiracyjnych prowadzi działalność naukowo-dydaktyczną i leczniczo-terapeutyczną. Organizuje zakłady opiekuńcze dla sierot — ofiar wojny. W 1942 roku zakłada Studium Higieny Psychicznej, któremu podziemne władze oświatowe nadają status akademicki. Wykłady prowadzą tam m.in. dr Maria Grzywak-Kaczyńska, prof. Sergiusz Hessen, dr Piotr Radło, dr Adam Kunicki, doc. Adam Falkowski.

 

Jesienią tego roku Kazimierz Dąbrowski zostaje aresztowany i więziony jest w Warszawie (w Alei Szucha i na Pawiaku) i w Krakowie (na Montelupich). Po kilkumiesięcznym śledztwie zostaje zwolniony i wraca do Zagórza, gdzie podejmuje ponownie pracę naukową i psychoterapeutyczną. Współpracuje z władzami podziemnymi, udziela schronienia żołnierzom Armii Krajowej, uciekinierom z getta warszawskiego oraz lekarzom i księżom działającym w podziemiu.

 

Po zakończeniu wojny powraca do Warszawy i wznawia działalność Instytutu oraz Studium, które zostaje przekształcone w Wyższą Szkołę Higieny Psychicznej, na mocy dekretu z czerwca 1945 roku. Ponownie współtworzy filie Instytutu i poradnie. W roku 1948 działa już 12 filii i 20 poradni. Aktywnej pomocy udzielają mu lekarze i psychologowie, m.in. prof. Tadeusz Bilikiewicz w Gdańsku, prof. Janina Hurynowicz w Toruniu, prof. Mieczysław Kreutz i prof. Adrian Demianowski we Wrocławiu, dr Władysław Stryjeński w Krakowie. Rozkwit przeżywa również Szkoła, gdzie — dzięki staraniom Dąbrowskiego — wykładają m.in. Sergiusz Hessen, Marcin Kacprzak, Edward Lipiński, Mieczysław Michałowicz (przewodniczący Rady Profesorów), Bogdan Suchodolski, Stefan Szuman. Trwające cztery lata studia obejmują zagadnienia z zakresu medycyny, biologii, antropologii, socjologii, psychologii, logiki, ekonomii politycznej, polityki społecznej, poradnictwa wychowawczego i zawodowego. W roku akademickim 1949/1950 studiuje tu ponad 500 osób.

 

Wiosną 1946 roku organizuje w Zagórzu Zjazd Naukowy Higieny Psychicznej poświęcony określeniu higieny psychicznej jako nauki i jako ruchu społecznego. Uczestniczą w nim m. in. profesorowie: Jerzy Arnold, Stefan Błachowski, Józef Handelsman, Marcin Kacprzak, Mieczysław Kreutz, Mieczysław Michałowicz, Bogdan Suchodolski i Stefan Szuman oraz dr Leon Uszkiewicz z Ministerstwa Zdrowia. Podsumowując obrady Kazimierz Dąbrowski mówi: „…higiena psychiczna ma swój samoistny zakres, nie wchłania żadnej z nauk pokrewnych, posługuje się własnymi metodami. Higiena psychiczna zajmuje się zaburzeniami na pograniczu choroby i zdrowia. Szybszy i pełniejszy rozwój jednostki nie może się obyć bez stanów nierównowagi, antynomii wewnętrznych, dezintegracji. Rolą higieny psychicznej jest interwencja, czuwanie, aby zaburzenia nie przybrały na zbytniej ostrości, ale nie usuwanie ich” ⁶.

 

W czerwcu 1948 roku habilituje się w zakresie psychiatrii w Uniwersytecie Wrocławskim. Promotorem jego pracy jest prof. Adrian Demianowski. W tym czasie organizuje Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, które kontynuuje przedwojenną działalność Polskiej Ligi Higieny Psychicznej.

 

W końcu 1948 roku otrzymuje stypendium Fundacji Forda na odbycie studiów⁷badawczych w Stanach Zjednoczonych w zakresie higieny psychicznej, neuropsychiatrii i psychiatrii dziecięcej. Przebywa na uniwersytetach New York, Harvard, Illinois. Później udaje się do Paryża, gdzie prowadzi studia badawcze w Centre National de Recherches Scientifiques i wykłady w Klinice Psychiatrii Dziecięcej.

 

W kwietniu 1949 roku zostaje zlikwidowany Instytut Higieny Psychicznej, w maju 1950 — rozwiązane Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, a Kazimierz Dąbrowski otrzymuje służbowe przeniesienie na stanowisko dyrektora szpitala psychiatrycznego w Świeciu. Wkrótce potem zostaje wraz z żoną aresztowany, a po osiemnastu miesiącach — zwolniony i skierowany do pracy jako ordynator w szpitalu psychiatrycznym w Kobierzynie. W tym czasie (1952) władze zamykają Wyższą Szkołę Higieny Psychicznej.

 

W 1956 roku zostaje zrehabilitowany i — decyzją Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki — otrzymuje tytuł profesora nadzwyczajnego. Obejmuje wówczas Katedrę Psychologii w Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. W styczniu 1958 roku Polska Akademia Nauk zatrudnia go na stanowisku profesora. Organizuje tam od podstaw Zakład Higieny Psychicznej i Psychiatrii Dziecięcej, Podejmuje badania nad pro-blemami higieny psychicznej młodzieży szkolnej, w tym szczególnie młodzieży wybitnie uzdolnionej. Powraca także do pracy społecznej w reaktywowanym Polskim Towarzystwie Higieny Psychicznej (od 1962 roku — jako przewodniczący Zarządu Głównego). Zabiega — bezskutecznie — o reaktywowanie Instytutu i Wyższej Szkoły Higieny Psychicznej. Prowadzi także działalność dydaktyczną — wykłady z psychologii klinicznej w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

 

W 1962 roku ponownie otrzymuje stypendium Fundacji Forda i wyjeżdża na. kilka miesięcy do USA i Francji. Decyzją Rady Państwa przyznano mu — w roku 1964 — tytuł profesora zwyczajnego. Ten rok przynosi również inne ważne wydarzenia. Na zaproszenie Ministerstwa Zdrowia prowincji Quebec wyjeżdża — uzyskawszy urlop bezpłatny w PAN — do Kanady. W roku 1965 obejmuje w Uniwersytecie Alberta katedrę psychologii eksperymentalnej oraz wykłada na Uniwersytecie Laval (Quebec), a także — w związku z przyznaną mu honorową profesurą — na Uniwersytecie Cincinnati (Ohio) i Uniwersytecie Femina w Limie (Peru). Pracuje również jako psychoterapeuta i konsultant w kilku szpitalach psychiatrycznych. Działalność naukowa i kliniczna jest okazją do sprawdzenia i weryfikacji teorii dezintegracji pozytywnej, którą przedstawia w dwóch podstawowych dziełach: Positive disintegration i Personality — shaping through positive disintegration 7. W przedmowie do drugiego z nich tak pisze o autorze i jego koncepcji prof. O. Hobart Mowrer: „(…) profesor Kazimierz Dąbrowski nie jest zwyczajnym psychiatrą. Mimo iż otrzymał wykształcenie medyczne, stworzył koncepcję czło-wieka z jego „egzystencjalnymi pragnieniam”, które zdecydowanie wykraczają poza fizyczną i biologiczną rzeczywistość; chociaż studiował również freudowską psychoanalizę i zamiast potępiać moralność i idealizm, nadaje im pierwszorzędne znaczenie.

 

Profesor K. Dąbrowski jest z pewnością pionierem kierunku psychiatrii (…) i zasługuje na głęboki szacunek za swoją oryginalność i odwagę. Ale jednocześnie w jego oryginalnej koncepcji nie ma nic dziwnego czy osobliwego. Jest ona w rzeczywistości tą częścią otwartej i rozwijającej się persepektywy w psychologii klinicznej i psychiatrii, którą można określić jedynie jako rewolucyjną. Aczkolwiek można powiedzieć, że Harry Stack Sullivan i inni neofreudyści utorowali drogę temu kierunkowi, to najbardziej jednoznaczny i zdecydowany jego wyraz znajdujemy w dziele K. Dąbrowskiego i w pracach innych badaczy, takich jak William Glasser, Willard Mainrod, Sidney Jourard i Perry London. Widoczne jest w nich przejście od biologii do socjologii, od choroby do nieświadomości, od organiki do relacji interpersonalnych i od medycznego modelu „leczenia” do wychowawczego paradygmatu: uczeń—nauczyciel” ⁸.

 

Dalszą pracę naukową umożliwia Dąbrowskiemu — przyznane w 1969 roku — trzyletnie stypendium Canada Council. Prowadzi m. in. badania dotyczące wielopoziomowości funkcji uczuciowych i popędowych. Efektem są liczne publikacje książkowe⁹, wśród nich głośna — Psychoneurosis is not an illness ¹⁰, które wywołują szerokie zainteresowanie osobą profesora i teorią dezintegracji pozytywnej. Tak o niej pisze znany psycholog amerykański, prof. Abraham H. Maslow po lekturze pracy Mental Growth…: „Uważam tę teorię za jedną z najważniejszych w psychologii i psychiatrii ostatnich dziesięciu lat. Nasuwa mi się pytanie, czy ta książka będzie czytana przez następne dziesięć, dwadzieścia lat i czy przez szerokie grono osób. Książka ta drąży głęboko i zaskakuje szczególnie ważnymi wnioskami. Doprowadzi ona z pewnością do zmiany teorii psychologicznych i praktyki w psychoterapii (…)” ¹¹.

 

W 1970 roku w Uniwersytecie Laval (Quebec) Kazimierz Dąbrowski organizuje Międzynarodową Konferencję Teorii Dezintegracji Pozytywnej, skupiającą przedstawicieli nauk humanistycznych i medycznych, w tym uczonych polskiego pochodzenia, m. in. prof. Zygmunta A. Piotrowskiego oraz prof. Tadeusza Romera, dyrektora Polskiego Instytutu Naukowego. Ma ona duże znaczenie dla rozwoju i popularyzacji tej teorii. Dąbrowski prowadzi wykłady i odczyty w kilkunastu uniwersytetach kanadyjskich (Saskatchewan, Sherbrook, Calgary, British Columbia, Winnipeg, Victoria, Montreal, Alberta, Laval, Manitoba) i amerykańskich (Cincinnati, Harvard, Michigan, Nordwestern — Min-neapolis, Maryland), a także w Uniwersytecie Femina w Limie (Peru) oraz w ośrodku Fundacji Meningera i w Esalen Institute w San Francisco. W grudniu 1972 roku organizuje w Montrealu II Konferencję (w Loyola College), której przewodnictwo obejmuje prof. Hans Selye.

 

Od 1973 roku przyjeżdża systematycznie do kraju i zostaje ponownie wybrany na przewodniczącego Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Higieny Psychicznej. Ponawia również kilkakrotnie starania — także bezskutecznie — o reaktywowanie Instytutu i Wyższej Szkoły Higieny Psychicznej. Uzyskuje natomiast zgodę na zorganizowanie w Warszawie Ośrodka Higieny Psychicznej dla Ludzi Zdrowych. Celem otwartego w 1977 roku Ośrodka jest — jak sam pisze — prowadzenie działalności „zapo-biegawczej dla osób wrażliwych, z zahamowanymi uzdolnieniami twórczymi, a równocześnie ze wzmożoną pobudliwością psychiczną i psychonerwicami, która będzie miała za zadanie pomóc we wszechstronnym rozwoju poprzez podporządkowanie elementów nerwicowych i psychonerwic wartościom moralnym i twórczym” ¹². Prowadzi też w kraju wykłady i odczyty. Wydaje kilka książek ¹³, które szeroko popularyzują jego teorię.

 

Teoria dezintegracji pozytywnej dowodzi, że kryzysy czy zaburzenia mogą pełnić rozwojową rolę. O nowym podejściu do dezintegracji tak pisze O. Hobart Mowrer: „dezintegracja oznacza rozluźnienie i rozbicie struktury psychicznej, jej rozproszenie i rozłam. Termin ten stosuje się do wielu procesów (…). Prawie z reguły procesy te są traktowane jako negatywne. Dąbrowski reprezentuje pod tym względem zdecydowanie odmienny punkt widzenia. Przyjmuje mianowicie, że dezintegracja jest — ogólnie biorąc — pozytywnym procesem rozwojowym” ¹⁴. „Koncepcja dezintegracji pozytywnej — stwierdza Z. A. Piotrowski dotyczy podstawowego i najtrudniejszego problemu psychopatologii i psychologii osobowości. Tworzy teoretyczne ramy obejmujące wszystkie stany osobowości — od psychozy do rozwoju twórczej osobowości. Jest sytuacją paradoksalną, że jednym z najtrudniejszych zadań w psychologii i psychiatrii jest zdefiniowanie osoby normalnej psychicznie i wyjaśnienie faz, kryzysów i ewolucji procesu jej dojrzewania. Szczególnie trudno jest zrozumieć stany napięcia i niepokoju u osób twórczych o konstruktywnym i trwałym dorobku.

 

Koncepcje inteligencji i dezintegracji prof. Dąbrowskiego są całościową propozycją pozwalającą na systematyczne porównanie różnych i często niezgodnych teorii jego poprzedników. (…) Jego głęboka znajomość literatury przedmiotu, a także jego szacunek dla intelektualnych autorytetów w dziedzinie psychologii i psychopatologii nie przeszkadzają mu w niezależnym myśleniu czy w jasnym formułowaniu swych idei. Cały dorobek prof. Dą-browskiego odzwierciedla jego dogłębne doświadczenie z umysłowo chorymi i, co nie mniej ważne, z różnego stopnia umysłowymi procesami integracji u ludzi normalnych” ¹⁵.

 

W roku 1979 podczas pobytu w Kanadzie doznaje zawału serca, wiosną następnego roku — wraca do Polski. Po okresie rekonwalescencji podejmuje pracę naukową i dydaktyczno-popularyzatorską. Ze względu na stan zdrowia nie może już jednakże uczestniczyć w III Międzynarodowej Konferencji Teorii Dezintegracji Pozytywnej (Miami, listopad 1980). Umiera 26 listopada 1980 roku w Warszawie.

 

Jeszcze za życia profesora — w uznaniu zasług dla rozwoju nauki — w Archiwum Kanadyjskim w Ottawie wyodrębniony został specjalny dział poświęcony Kazimierzowi Dąbrowskiemu i teorii dezintegracji pozytywnej.

 

Prof. Dąbrowski był członkiem wielu towarzystw naukowych, m. in. Francuskiego Towarzystwa Medyczno-Psychologicznego, Królewskiego Towarzystwa Medycznego w Londynie, Światowej Federacji Zdrowia Psychicznego, Psychologists Association of Alberta, Corporation des Psychologues (Quebec), Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Dla uczczenia jego pamięci i dla dalszego rozwoju teorii dezintegracji pozytywnej jego uczniowie w Kanadzie powołali w 1982 roku, na konferencji naukowej w Uniwersytecie w Edmonton, organizację „Society for Human Development”.

 

Przypisy
__________
*Wydawnictwo (PWN -przyp. red.) składa podziękowania żonie profesora, p. Eugenii Dąbrow¬skiej za udostępnienie — wykorzystanych do opracowania noty biograficznej i bibliografii — materiałów źródłowych i archiwaliów.

¹Fragment nie publikowanego pamiętnika Kazimierza Dąbrowskiego

² Leg conditions psychologique da suicide. Geneve 1929. Imprinierie du Commerce,

³ Podstawy psychologiczne samodręczenia (automutylacji). Warszawa 1934, Lekarskie Towarzystwo Wydawnicze „Przyszłość”.

⁴ Znaczenie wieku w klinice i patologii parkinsonizmu pośpiączkowego. „Neurologia Polska” 1933, nr 1; Zur Klinik und Pathologie der senilen Paranoia. „Jahrbucher fur Psychiatrie und Neurologie” 1934, nr 47.

⁵ Fragment nie publikowanego pamiętnika Kazimierza Dąbrowskiego.

⁶ Cyt. za: E. Zakościelna Życie i dzieła prof. dra hab. medycyny / filozofii Kazimierza Dąbrowskiego — czyli pasja rozwoju i trud istnienia. „Zdrowie Psychiczne” 1981, nr 2—3, s. 17.

⁷ Positive disintegration. Boston 1964, Little, Brown and Co.; Personality —- shaping through positive disintegration. Boston 1967, Little, Brown and Co.

⁸ O. H. Mowrer Introduction. W: Personality — shaping…, s. XII.

⁹ Mental growth through positive disintegration. London 197C, Gryf Publi-cations; The dynamics of concepts. London 1972, Gryf Publications; Multile-velness of emotional and instinctive functions. Edmonton 1972, University of Alberta; Fragments from the diary of madman. London 1972, Gryf Publications; Existential thoughts and aforisms. London 1972, Gryf Publications.

¹⁰ Psychoneurosis is not an illness. London 1970, Gryf Publications; edycja w jęz. franc: La psychonevrose n’est pas une maladie. Quebec 1972, Les Edi tions Saint-Yves.

¹¹ A. H. Maslow, w liście z 18 grudnia 1968 roku do wydawnictwa Mc Graw-Hill, o pracy Mental Growth through Positive Disintegration.

¹² Cyt. za: P. Doliniak Profilaktyczno-psychoterapeutyczna działalność Ośrodka Higieny Psychicznej dla Ludzi Zdrowych. „Zdrowie Psychiczne” 1983, nr 1, s. 103.

¹³ Dwie diagnozy. Warszawa 1974, PTHP; Zdrowie psychiczne a wartości ludzkie. Warszawa 1974, PTHP; Osobowość i jej kształtowanie poprzez dezin tegrację pozytywną. Warszawa 1975, PTHP; Trud istnienia. Warszawa 1975, Wiedza Powszechna! Nerwowość dzieci i młodzieży. Warszawa 1976, WSiPj Dezintegracja pozytywna. Warszawa 1979, PIW; Zdrowie psychiczne. Warsza wa 1979, PWN; Wprowadzenie do higieny psychicznej. Warszawa 1979, WSiP.

¹⁴ O. H. Mowrer Introduction. W: Personality — shaping…, s. XIV—XV. 15 Z. A. Piotrowski Kazimierz Dąbrowski’s Theory ot Mental Development of Man. Philadelphia 1962 (maszynopis), s. 1,

¹⁵ Z. A. Piotrowski Kazimierz Dąbrowski’s Theory ot Mental Development of Man. Philadelphia 1962 (maszynopis), s. 1,

__________

Źródło: Kazimierz Dąbrowski, W poszukiwaniu zdrowia psychicznego, PWN, Warszawa 1989.

Przedruk za zgodą autora oraz wydawnictwa PWN