Higiena Psychiczna w Polsce

Tadeusz Kobierzycki
Studencka Szkoła Higieny Psyshicznej
wykłady – Warszawa 1984-1996

Początki ruchu higieny psychicznej wiązały się z potrzebą poprawienia sytuacji w zakładach psychiatrycznych i opieki nad umysłowo chorymi. Pod koniec XIX wieku rozwinęły się idee pomocy chorym psychicznie, ktorzy byli traktowani podobnie jak więźniowie, tyle, że z udziałem „środków medycznych”, Opisuje je wyraźnie i dogłąbnie Michel Foucault w swoich licznych pracach historycznych. Jednocześnie ze szlachetnymi ideami pomocy chorym powstaje ruch badawczy, który chce określić po nowemu zagadnienia kwalifikowane dotąd do zakresu psychiatrii. Stąd pojawia się pojęcie „higieny psyshicznej”. Pojawiają się w pierwsze opracownia naukowe w Niemczech i w USA, a także w Wielkiej Brytanii.

Niemcy
1825 – (Niemcy) – J.C. H.Heinrich, w: Lehrbuch der Seelengesundheitskunde, 1825
1838 – (Niemcy) – dieta psychiczna – w: Ernst von Feuchtersleben, w: Zur Diaetetic der Seele , 1

USA
1843 – (USA) – mental hygiene /dr William Sweetser, Mental Hygiene, New York: Langley 1843
1868 – (USA) – mental hygiene /dr Isaac Ray, Mental Hygiene, Boston : Ticknor & Field, 1868
1873 – (USA) – mental hygiene /dr D.A. Gorton, Essay on the Principles of Mental Hygiene, Philadelphia: Lippincott 1873.

Na Początku
1908 – Clifford W. Beers (1876-1943), publikuje: „The mind that found itself” / tłum polskie, dr Jan Jaroszyński, „Umysł, który sam siebie odnalazł” PIHP , Warszawa 1948
1908 – w USA, Connecticut – powstaje – Connecticut Society for Mental Hygiene
1909 – w USA – C.W. Beers zakłada – National Commitee for Mental Hygiene / aktualnie Mental Health America.

Rosja
1887 – w Rosji – rodzą się idee neuropsychicznej higieny i profilaktyki – J.A. Sikorski na I Rosyjskim Zjeździe Psychiatrycznym

Polska
1880 – powstaje – „Przegląd Pedagogiczny” / zal. Jan Władysław Dawid (1859-1914), pierwsze pismo święcone psychologii dziecka i pedagogice w świecie.
1880 -1953 – powstaje i działa szeroki ruch higieny psychicznej związany z ruchem eugenicznym. W okresie miedzywojennym Polskie Towarzystwo Eugeniczne liczyło ok. 10 tys. Członków.

Polska (Zabór Rosyjski) – Królestwo Kongresowe
1898 – powstaje – Warszawskie Towarzystwo Higieniczne (tu działa m. in. – B. Prus)
1899 – powstaje – Warszawskie Towarzystwo Pomocy Lekarskiej i Opieki nad Psychicznie i Nerwowo Chorymi ( dr Karol Rychliński i dr Korniłowicz)

1904 – na 10 mln mieszkanców Krolestwa Kogresowego było 1000 miejsc psychiatrycznych

1906 – pojawia się publikacja o opiece psychiatrycznej, w: „Medycyna w samorządzie…”.
1906 – powstaje Towarzystwo Żydowskie (załozyciel dr Adam Wizel), podejmujące zagadnienia opieki psychiatrycznej.
1909 – odbywa się – I Zjazd Neurologów, Psychiatrów i Psychologów Polskich w Warszawie /dominują tematy neurologiczne, tylko dr Jekels i dr Jaroszyński mówili o psychoterapii, a dr Mikulski o badaniu psychologicznym/.
1910 – powstaje pierwsze laboratorium psychologii eksperymentalnej – w Warszawie – dr Edward Abramowski

Polska (Zabór Austriacki)
1905 – we Lwowie – dr Kazimierz Twardowski zakłada pierwsze laboratorium psychologiczne
1910 – wychodzi – „Neurologia Polska” (jako pismo poświęcone neurologii, psychiatrii i psychologii)/
1912 – zjazd – II Zjazd Neurologów, Psychiatrów i Psychologów Polskich w Krakowie / dyskusja o psychoanalizie Z. Freuda/
1912 – w Krakowie, prof. Dr Jan Piltz zakłada klinikę neurologiczno-psychiatryczną / tu powstaje poradnia dla dzieci psychopatycznych, trudnych do prowadzenia i z wadami wymowy/
1913 – powstaje Towarzystwo Neurologiczno-Psychiatryczne w Krakowie (zał. dr Jan Piltz)

1919 – Dr Józefa Joteyko – odejmuje pracę jako doc. UW na wydziale medycznym
1919 – Dr Józefa Joteyko – pracuje w Państwowym Instytucie Pedagogicznym, a po jego likwidacji pełni funkcje redaktora załozonego przez siebie pisma psychologicznego – Polskie Archiwum Psychologii ( do smierci w 1928 roku)

1919 – powstaje zakład psychiatryczny Dziekanka pod Gnieznem, którego dyrektorem do 1933 roku jest dr Aleksandetr Piotrowski

1919 – powstaje pierwsza Poradnia Wychowawczo-Lecznicza w Warszawie – dr med. Tadeusza Jaroszyńskiego (neurologa, który zajmował się nerwicami lękowymi, histerią i psychoterapią); przez 10 lat był redaktorem „Neurologii Polskiej” – wykładowcą w PIPS i w Wolnej Wszechnicy Polskiej; autor książek – „Metody badań psychologicznych w szkole” i „Higiena wychowawcza”; był pierwszym kierownikiem miejskiej pracowni psychotechnicznej m/st. Warszawy

Okres 20-lecia miedzywojennego (1918-1939)
1920 – powstaje Polskie Towarzystwo Psychiatryczne

1920 – I zjazd psychiatryczny – przygotowany przez Ministerstwa Zdrowia , Opieki Społecznej i Ochrony Pracy
1922 – III zjazd psychiatryczny / dr med. Witold Chodźko – Minister Zdrowia, OS i OP powiedział – „polska szkoła psychiatryczna nie istnieje dotąd”.

1922 – powstaje Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej / dr Maria Grzegorzewska, zalożycielka i dyrektor aż do smieri w 1967 r./
1922 – ustawa o ograniczeniusprzedaży i spożycia napojów alkoholowych/ przeróbka ustawy w 1931, która sprowadziła jej znaczenie do zera.

1923 – powstaje – Komitet Lekarski – dr A. Piotrowski, tworzy wspólnie z dr Oskarem Bielawskim przy Komitecie Lekarskim powstaje przychodnia, gdzie prowadzono wykłady popularno-psychiatryczne i informacyjne dla szerszej publiczności
1923 – wspólpraca w zakresie higieny psychicznej z dr Olah, radcą ministerialnym i dyrektorem zakladu psychiatrycznego pod Budapesztem.

1924 – powstaje inicjatywa idea załozenia Ligi Higieny i Profilaktyki Psychicznej w Gnieźnie
1924 – powstaje pismo – „Nowiny Psychiatryczne” / dr med. A. Piotrowski/ z czasem pojawia się dodatek pt. „Wiadomości Pielegniarskie”; pisał podręczniki dla lekrzy i studentów
1925 – powstaje pierwsza szkoła pielegniarstwa psychiatrycznego/ dr med. A. Piotrowski/.

1926 – IV zjazd psychiatryczny

1927 – w Polsce – pracowało 138 lekarzy psychiatrów, w tym 4 profesorów, 16 lekarzy klinicznych, 23 lekarzy naczelnych i dyrektorów.

1927 – rozporządzenie Prezydenta RP o zwalczaniu żebractwa i włóczęgostwa
1928 – powstaje Katedra Psychologii Wychowawczej na UW/ od początku d 1960 roku – kieruje nią prof. Stefan Baley (lekarz i psycholog)
1928 – powstaje Katedra Psychologii Pedagogicznej na UJ/od poczatku do 1960 roku kieruje nią prof. Stefan Szuman (lekarz i psycholog)

1929 – powstaje projekt ustawy o opiece i leczeniu psychicznie chorych / w 8 / ósmej/ redakcji uzyskał aprobatę rządu/przeleżał rok warchiwach i w 1930 mial byc przekazany do sejmu, aleMinisterstwo Skarbu nakazało zdjęcie , gdzyż budowa wojewódzkich zakładów psychiatrycznych mogłaby kosztować 120 mln zł, czego samorzady nie mogłyby wytrzymać

do 1933 – zakład psychiatryczny – Dziekanka pod Gnieznem / dyrektorem przez 14 lat jest dr med. Aleksander Piotrowski
1934 – próba powołania Ligi Higieny Psychicznej w Łodzi – w Łódzkim Oddziale Polskiego Towrzystwa Psychiatrów
1935 – ankieta – Prof. Borowieckiego / wiekszosć opowiedziała się za kierunkiem somatycznym, biologicznym w psychiatrii

1935 – 1938 – powstaje jest wydawane czaopismo – „Higiena Psychiczna” – artykuł wstępny zamieszcza – redaktor naczelny, psychiatra – dr Oskar Bielawski ( z dyplomem zdobytym w Odessie), ówczesny dyrektor szpitala w Kościanie. W swoim czasopiśmie publikuje projekt polskiej ustawy eugenicznej autorstwa dr Leona Wernica, prezesa Polskiego Towarzystwa Eugenicznego.
W 1939 zostaje powołany do wojska, w tymczasie Niemcy zamieniają szpital w Kościanie na największy w okupowanej Polsce Ośrodek eutanazji, w którym zamordowano od stycznia do marca 1940 roku – 3,5 tys. Pacjentów – Polaków, Niemców i Żydów. Przy okazji trzeba wspomnieć o dwóch psychiatrach polskich z przekonania eugeników, którzy zginęli razem ze swoimi pacjentami – byli to dr Karol Mikulski i dr Władysław Sterling. Po wojnie dr O. Bielawski działał jako neurolog w Poznaniu jako sspecjalista neuropsychiatrii dziecięcej. PTE zlikwidowano dopiero w 1953 roku.

1938 – V zjazd psychiatryczny
1939 – szkoły specjalne – działało 111 szkoł specjalnych / było w nich -12.600 uczniów/; zaklady specjalne – było ich 66 (opieką objęto 4 tys. dzieci).

1938 – Biuletyn Instytutu Higieny Psychicznej – poświęcony Higienie Psychicznej,Psychiatrii Dziecięcej i Pedagogice Leczniczej (Wychodzi cztery razy rocznie) – spis treści nr 2: K. Dąbrowski, Uwagi o pshychosocj rozwoju hiperkinez funkcjonalnych oraz tików, L. Goryński, Opieka higieniczno-psychicznaa nad dzieckiem w Polsce. Zaklady Specjalne, K. Benzefówna i W Ptaszyńska , Działalność Poradni dla dzieci i młodzieży IHP. Zestawienie badań za rok 1937 i analiza materiału, W. Witowski, Poradnictwo wychowawcze i opieka społeczna nad dziećmi i młodzieżą w b. Austrii, Niemczech, Czechosłowacji i na Węgrzech, Bibliografia , Załczniki: Wykaz Zakładow specjalnych dla dzieci i modzież. Spis Poradni Pedologicznych, Wychowawczych i zawodowych (optacowali mgr D. Głuska i Dr L. Goryński) ; Adres Redakcji – Inastytut Higieny Psychicznej Panstwowego Zakładu Higieny, Warszawa, ul. Puławska 91. Czasopismo to i ruch załozony przez K. Dabrowwskiego najpierw dystansuje się od eugeniki, a z czasem staje się jego alternatywą, jako ruch zorientowany na ochronę i promocję ludzi zaburzonych psychicznie, przez co natyka się na silny opór środowisk psychiatrycznych, zorientowanych wówczas w większosci pro – eugenicznie. Jednak pod naciskiem tych środowisk jeszcze po II wojnie światowej znajdujemy w programie Wyższej Szkoły Higieny Psychicznej przedmiot pod nazwą eugenika, prowadzony o ile mnie pamięc nie myli, przez prof dr med. M. Kacprzaka.

1939-1945 – okres II wojny swiatowej i okupacji ziem polskich przez III Rzeszę Niemiecką i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich – następuje zawieszenie oficjalnej działalnosci lub zmiana kierunku pracy dotychczasowych instytucji leczniczych w Polsce.

Najważniejsze w tym okresie były akcje eksterminacji pacjentów psychiatrycznych, do czego przygotowywano się już wlatach 30tych XX wieku w III Rzeszy i w całej Europie. Posłuzono się ideologią ruchu eugenicznego, który zakładal stopsniową eliminację z życia społecznego, a następnie z całej populacji ludzi uznanych za tzw. chorych psychicznie.

Jednk, to, co pierwotnie mialo służyć pomocy chorym psychicznie zamieniło się wkrótce w ruch eugeniczny, promujący całkowitą eliminację chorych psychicznie z życia spolecznego za pomocą środków medycznych (najpierw była to tylko idea kastracji niewidomych i epileptyków, potem alkoholików), aż do akcji eksterminacyjnych, przygotowanych tuż przed wybuchem II wojny światowej i realizowanych w całej Europie, pod hasłem „czystości rasowej”. W III Rzeszy i w państwach przez nią okupowanych, służyła temu Akcja T 4 ( od 1 IX 1939 do 24 VIII 1941) Ten ruch mial swoje odzwierciedlenie także w Polsce. Objęła ona najpierw zagazowanie chorych psychicznie w Forcie III w Poznaniu. Dokonywano tego w ruchomych i stacjonarnych komorach gazowych, albo za pomocą tzw. „szpilowania” chorych, czyli za pomocą smiercionośnych zastrzyków.

Aktualne dane, niepotwierdzone w pełni informują, że eksterminacji eugenicznej, medycznej dokonywano : w 1) Świeciu nad Wisłą (ok. 1100 pacjentów), 2) w Kocborowie (2.562 pacjentów), 3) w Owińskach k. Poznania (ok. 110 pacjentów), 4) w Dziekance k. Gniezna (ok. 2100 pacjentów), 5) w Kościanie (ok.3.300 pacjentów), 6) w Kochanówce k. Łodzi (690 pacjentów), 7) w Warcie (581 pacjentów) , 8) w Gostyninie (107 pacjentów), 9) szpital w Getcie Łódzkim (ok. 290 pacjentów), 10) w Chełmie Lubelskim (441 pacjentów), 11) w Kobierzynie k. Krakowa (566 pacjentów), 12) w Kulparkowie k. Lwowa (1178), 13) w Lublińcu (194 pacjentów), 14) w Rybniku (ok. 2000 pacjentów), 15) w Drewnicy k. Warszawy (nieokreślona liczba ofiar), 16) szpital ś. Jana Bożego w Warszawie (150 pacjentów), 17) w Tworkach (81 pacjentow), 18) w Choroszczy k. Białegostoku (564 pacjentów), 19) w Zofiówce k. Otwocka (110 pacjentów), 20) w Wilnie (od 150 do 200 pacjentów., itd., itp.

Po II wojnie światowej ( po 1945 r.)

Anglia
1948 – Kongres Higieny Psychicznej w Londynie – ustalono, że przedmiotem hp jest „zdrowie psychiczne”

Polska
faza I ruchu hp
1933 – 1948

1948 – III Zjazd Naukowy Higieny Psychicznej w Zagórzu – 30.10-1.11. 1948 – inicjatywa powołania Polskiego Towarzystwa Higieny Psychicznej. Lista czlonków-zalożycieli PTHP:
1) Alchimowicz Zofia, dr
2) Bielawski Oskar, dr med.
3) Bilikiewicz Tadeusz, dr med.
4) Błachowski Stefan, prof. dr psych.
5) Brzezicki Eugeniusz, prof. dr med.
6) Dąbrowska Eugenia, mgr psych.
7) Dąbrowski Kazimierz, dr med. i dr psych.
8) Demianowski Adrian, prof. dr med.
9) Dryjski Aleksander, prof. dr med.
10) Falkowski Adolf, doc. dr med.
11) Golonka Kazimierz, dr med.
12) Grochmal Stanisław, dr med.
13) Hurynowicz Janina, prof. dr med.
14) Jaroszyński Jan, dr med.
15) Kacprzak Marcin, prof. dr med.
16) Kaczyńska Maria, doc. dr psych.
17) Korzeniowski Lucjan, dr med.
18) Kożusznik Bogumił, dr med.
19) Kreutz Mieczysław, prof. dr psych.
20) Leszerzanka Zofia, mgr
21) Michałowicz Mieczysław, prof. dr med.
22) Ossendowski Aleksander, prof. dr
23) Sikorska Aurelia, dr
24) Stryjeński Władysław, dr med.
25) Strzemecka-Radłowa Helena, mgr
26) Szuman Stefan, prof. dr med. i dr psych.
27) Uszkiewicz Leon, dr med
28) Zajączkowski Henryk, dr med.
29) Ziemski J., dr

faza II ruchu hp
1948 -50 – Przewodnicząca ZG PTHP – prof. dr med Janina Hurynowicz
1950-1960- liwidacja, redukcja i zawieszenie placowek higieny psychicznej w Polsce, likwidator Doc. dr med. A. Jus

faza III ruchu hp.
1961 – reaktywacja – Polskiego Twowarzystwa Higieny Psychicznej,
1961-1966 – przewodniczący ZG PTHP – prof. dr med Kazimierz Dąbrowski
– powstają czasopisma naukowe – Kwartalnik Zdrowie Psychiczne – Zagadnienia Higieny Psychicznej, Psychiatrii, Psychologii Klinicznej – [red. naczelny Kazimierz Dabrowski + Komitet Redakcyjny – Doc. dr Izabella Bielicka, prof. Dr Tadeusz Bilikiewicz, dr Alina Chodorowska-Procner, dr Helena Csorba, dr Anna Drath, prof. Dr Stanisław Gerstman, doc dr Zyghmunt Gross, prof dr Maria Grzywak-Kaczyńska, dr Rajmund Kowalczuk, mgr Joanna Kujawska, mgr Halina Kusiowa, dr Henryk Osinski, mgr Andrzej Roykiewicz, doc dr Leonard Wdowiak].
– od 1964 roku – dwumiesięcznik „Zagadnienia Wychowawcze w aspekcie Zdrowia Psychicznego” [ red. Naczelny: Maria Grzywak -Kaczyńska – Komitet Redakcyjny : Alina Chodorowska-Procner, Helen Csorba, Anna Drath, Maria Grzywak-Kaczyńska, Helena Idebska, Stanisław Kaliciuk, Krystyna Kuligowska, Tadeusz Krzeszowski, Stanisław Łypacewicz JerzyMisiewicz, Janina Rendzner, Henryk Sadokierski, Jadwiga Sikora, Elżbieta Węgrzynowicz, Halina Wierzbicka, Jan Wiktor, Ewa Zakościelna, Stefania Zalewska, Maria Ziemska – skład personalny z roku 1989 nr 3-4]
1962 – powstaje – Zakład Higieny Psychicznej i Psychiatrii Dziecięcej w PAN /kierownik naukowy prof dr med. Kazimierz Dabrowski
1966 -1971 – przewodniczący ZG PTHP – doc. dr med. Stanisław Cwynar
1971 – przewodniczący ZG PTHP – prof. dr Halina Szwarc
1971 – wychodzi 1 numer dwumiesięcznika „Humanizm Pracy” – Zagadnienia fizjologii, psychologii, socjologii i psychohigieny pracy- redaktor naczelny: Doc dr Zdzisław Kowalewski + czlonkowie Komitetu Redakcyjnego: dr Kazimierz Doktór, prof dr Eugeniusz Geblewicz, mgr Maria Idzikowska-Szymańska, dr Wiesław Jędrzycki, mgr Stanisław Kaliciuk, doc dr Witold Kieżun, mgr Ewa Kisielewska, dr Mieczysław Kłobudzki, doc. Dr Salomea Kowalewska, mgr Stanisław Lypacewicz, dr Józef Marczak, mgr Wanda Osińska, doc. Dr Barbara Prandecka, dr Wanda Sobczyk, dos. Dr Magdalena Sokołowska, doc. Dr Adam Stonert, mgr Jn Szymonik, mgr Antoni Turzański, doc dr Kazimierz Żygulski].

1971-1973 – przewodniczący ZG PTHP – płk. dr Przemysław Przewłocki
1973-1980 – przewodniczący ZG PTHP – prof. dr med. Kazimierz Dąbrowski
1977 – powstaje – I Ośrodek Higieny Psychicznej dla Ludzi Zdrowych / Warszawa

1981-1984 – przewodniczący ZG PTHP – mgr/ dr filozofii Tadeusz Kobierzycki
1984 – powstanie Centralnego Ośrodka Higieny Psychicznej dla ludzi Zdrowych w Warszawie (dyr. Doc. dr hab. Krystyna Ostrowska) oraz ośrodków terenowych (Bialystok (dr med. J. Szafraniec , Olsztyn dr psych. H. Romanowska-Łakomy, Lublin (mgr J. Iwaniuk). – autorzy założeń programowych ośrodkow – mgr B. Bartosiewicz, mgr P. Doliniak, mgr Z. Iwanowski, dr T. Kobierzycki, mgr H. Ledóchowska, mgr. P Madejski, doc dr hab. Krystyna Ostrowska.
1985-2004 – przewodniczący ZG PTHP – prof. dr hab./kryminologii/ Brunon Hołyst
– likwidacja CO HP dla Ludzi Zdrowych, zmiana statusu lub likwidacja pośodkow terenowych
2004 -2010 – przewodniczacy ZG.PTHP – prof. dr hab. Andrzej Bałandynowicz /od 2004 r. PTHP uzyskuje status organizacji użytku publicznego/
2010——– – przewodniczący ZG PTHP – mgr Zenon Ukleja .

Opracowanie:
dr Tadeusz Kobierzycki – Studencka Szkoła Higieny Psychicznej – wykłady – Warszawa 1984-1996